មានរឿងព្រេងពីបរមតំណាលមកថា មានស្ត្រីម្នាក់ឈ្មោះ «ទែន» មកពីស្រុកត្រើយត្រាស់ បានមកពឹងបុណ្យតាដុងយាយជៃយ ដែលជាអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភមួយនៅក្នុងស្រុកឧត្ដុង្គ (សព្វថ្ងៃនេះ) ឯតាដុងយាយជៃយនោះគាត់មានកូនក្រមុំ ១ ឈ្មោះត្រចើលដោះក្រាល មានរូបឆោមល្អក្រៃលែងលើសស្រីទាំង ពួងអាយុទើបតែ ១៦ ឆ្នាំ តាដុងយាយជៃយ តែងបិទរាំងកូននោះមិនឲ្យអ្នកនីមួយឃើញ ក្រែងជ្រាបដល់ស្ដេចៗនឹងយកទៅ ។ កាលនាងទែនមកអាស្រ័យនៅនឹងគាត់ឃើញថា ជាអ្នកមានមា-យាទល្អល្មមនឹងរក្សាកូនរបស់គាត់បាន គាត់ក៏បណ្ដោយឲ្យនាងទែននាំនាងត្រចើលដោះក្រាលទៅរក្សាទុកក្នុង ខេត្តទ្រាំងដែលនៅស្រុកកំណើតរបស់នាងទែន ។ នាងទែនក៏ទទួលធុរៈនាំនាងត្រចើលដោះក្រាលទៅតាមសេចក្ដីប្រាថ្នារបស់តាដុងយាយជៃយ កាលនាងត្រចើលដោះក្រាលទៅនៅក្នុងទីនោះ អ្នកដែលបានឃើញរូបនាងហើយតែងសរសើរគ្រប់ៗគ្នា។និយាយពីមហេសីស្ដេចក្នុងនគរ(តែមិនប្រាកដព្រះនាម ទាំងស្ដេច ទាំងមហេសី) ប្រសូតរាជបុត្រមកជាពង ស្ដេចនោះសម្គាល់ជាឧបាទរ៍ ក៏ឲ្យយកទៅចោលក្នុងព្រៃឆ្ងាយ ។
កាលនោះមានព្រានព្រៃម្នាក់ដើរស្វែងបាញ់ម្រឹគ មកដល់ទីនោះក៏បានឃើញពងចម្លែក ទើបរើសមករក្សាទុកមើល ដ្បិតជារបស់ចម្លែក លុះរក្សាទុកបាន ៧ ថ្ងៃ ក៏ញាស់មកភេទមនុស្ស ព្រានព្រៃក៏ចិញ្ចឹមដូចកូន ឲ្យឈ្មោះថា «ប្រមាញ់វឹងស៊ុង» ព្រោះមិនដឹងជាកើតមកពីណា ? លុះអាយុបាន ១៦ ឆ្នាំ ប្រមាញ់វឹងស៊ុងក៏លាព្រានព្រៃជាឪពុកទៅស្វែងរកប្រពន្ធ ។
ប្រមាញ់វឹងស៊ុងដើរទៅជាយូរថ្ងៃ ទើបបានប្រទះឃើញនាងត្រចើលដោះក្រាល កើតមានសេចក្ដីប្រតិព័ទ្ធចង់បានជាប្រពន្ធ ក៏ចូលទៅគិតគូរនឹងនាងទែន ក៏ព្រមព្រៀងផងជាបណ្ដោះអាសន្ន ព្រោះនាងមិនមានអំណាចនឹងសម្រេចកិច្ចនោះពេញទី ។ ប្រមាញ់វឹងស៊ុងកាលទទួលដំណឹងស្រុះស្រួលប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏រៀបចំធ្វើប្រាសាទមានទាំងចំណារឲ្យនាងក្រចើលដោះក្រាលនៅស្រេចហើយក៏ផ្ដើមនឹងធ្វើពិធីមង្គលការ។ បានឲ្យនាងទែននាំកំណត់ថ្ងៃខែ ដែលនឹងរៀបមង្គលការ ទៅស្នើតាដុងយាយជៃយជាឪពុកម្ដាយ ហើយនឹងអញ្ជើញគាត់មករៀបចំមង្គលការ។ តាដុងយាយជៃយកាលបានទទួលកំណត់ហើយក៏យល់ ព្រមផង ហើយមកជាមួយនឹងនាងទែន លុះមកដល់កណ្ដាលផ្លូវជិតទៅស្រុកគុះហើយ ក៏កើតវង្វែងផ្លូវ នាំគ្នាដើរទៅៗ ក៏បានប្រទះនឹងក្មេងអ្នកឃ្វាលក្របី ក៏ស្រែកសួរថា (អាកី) ផ្លូវណាទៅទ្រាំង ទៅវាំងជន្លុះ ផ្លូវណាទៅគុះ ទៅស្រែរនោង ប្រាប់យាយតាផង ទៅឲ្យបានទាន់ការ ។
ក្មេងនោះប្រាប់ថាៈ តាដើរដោយជ្រុំ ឡើងលើខ្នងភ្នំ ចុះតាមទំនង ជិតដល់ប្រាសាទ តាបត់ទៀតហោង អស់ទេពតាផង រក្សាព្រៃព្រឹក្ស ដល់តាគិតនឹក ប្រគំភ្លេងថ្វាយ ។
បទដើមថាៈ
ជ្រទ្ងើយស្រងាត់ ដោះក្រាលមិនបាត់ កន្ទែនទ្រាំងណា
ភ្លេងខ្នោរខ្នងភ្នំ ឧត្ដមថ្លៃថ្លា របងរមាសជា
ភ្លេងអនផាត់ជាយ ។
បន្ទាយប្រាសាទ ទឹកជប់ជាប់ស្អាត នឹងភ្លេងក្រោមនាយ
ខ្ញុំផ្ដាំអ្នកតា ហើយនិងអ្នកយាយ កុំភ្លេចបទថ្វាយ
ធ្វើកុំឃ្លៀងឃ្លាត ។
ប្រមាញ់វឹងស៊ុង គិតរៀបអម្រុង ដោះក្រាលសំអាត
ឲ្យរៀបចំណី ថ្មីបរិសុទ្ធស្អាត លើកមកក្រាបបាទ
តាដុងយាយជៃយ ។
ទទួលស្ពកបាយ ពីកូនប្រុសស្រី ប្រាប់ពីវង្វេង
ផ្លូវកណ្ដាលព្រៃ តាដុងយាយជៃយ ប្រាប់តាមដំណើរ
ហើយទើបលេងភ្លេង ។
តាមបំណន់ក្មេង បង្គាប់នោះនៃ ទើបជ្រងស្រងាត់
កន្ទែនទ្រាំងស្រី ដោះក្រាលទាំងពីរ ខ្នេះខ្នោរខ្នងភ្នំ
របងរមាស ។
បន្ទាយពេញពាស ស្រងាត់ទូរគម ទឹកជប់ក្រោមនាយ
ថ្វាយគេពុតគ្រុំព្រហ្ម ហែបំណតខ្ញុំ សូរេចម៉្លេះហោង ។
ដោយហេតុនេះ ទើបកើតមានទំនៀមលេងភ្លេងទាំង ៩ បទគឺ ១ ជ្រងស្រងាត់, ២ កន្ទែនទ្រាំង, ៣ ដោះក្រាល, ៤ ខ្នោរ, ៥ ខ្នងភ្នំ, ៦ របងរមាស, ៧ បន្ទាយប្រាសាទ, ៨ ទឹកជប់, ៩ ក្រោមនាយ, ដរាបដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ចំណែកឯប្រមាញ់វឹងស៊ុង កាលរៀបការហើយ បានមកនៅឯស្រុកតាដុងយាយជៃយ គឺស្រុកឧត្ដុង្គសព្វថ្ងៃនេះ វេលាក្រោយមក បានជាស្ដេចសោយរាជ្យ ហើយប្រែព្រះនាមថា (ព្រះបាទធម្មវឹងស៊ុង) នឹងប្រែឈ្មោះស្រុកនោះថា (ស្រុកឧត្ដុង្គមានជៃយ) ។
ឈ្មោះនេះប្រាកដមានមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
* * *
មានរឿងតំណាលថា ៖ មានបុរសម្នាក់ជាកូននៃត្រកូលស្ដុកស្ដម្ភមាំមួនមាន មាស ប្រាក់ ស្រូវ អង្ករ ក្របី គោ ពោពាស ជាអ្នកមាននៅស្រុកស្រែ ។ បុរស នោះមានរូបឆោមលោមពណ៌យ៉ាងកណ្ដាល មិនអាក្រក់ មិនល្អ ហើយតាំងពីកើតមកឥតមានវិកលវិការខូចខាតអវយវៈណាមួយឡើយ ។ លុះអាយុរវាងជាង ២០ ឆ្នាំ ដែលកំពុងស្ថិតនៅក្នុងសេចក្ដីស្រឡាញ់ប្រាណ ហេតុកម្មពីបុរាណមកនាំឲ្យរំខានចក្ខុ ដែលកំពុងពេញទៅដោយទស្សនាការច្បាស់លាស់ ក៏បែរត្រឡប់ ជាងងឹត មើលវត្ថុទាំងពួងឃើញព្រិលៗមិនច្បាស់ តែភ្នែកនោះនៅបើកធ្មេចជាធម្មតា ឥតមានឡើងបាយ ឬស្រុតស្រកខ្វង់ជាហេតុឲ្យជនដទៃដឹងប្រាកដថា ខ្វាក់ឡើយ ។ បុរសនោះមានទុក្ខម្មេញទោមនស្ស ព្រោះមើលអ្វីមិនឃើញ ។ តាមបិតារកដណ្ដឹងប្រពន្ធឲ្យបុរសនោះ ក៏គ្មាននរណាគេព្រមឲ្យ សូម្បីគេដឹងថាអ្នក នោះជាកូនអ្នកមានភោគសម្បត្តិក៏ដោយ ក៏នៅតែមិនឲ្យ ព្រោះគេស៊ើបដឹងបុរសនេះខ្វាក់បាំងស្បែក ។ កាលបើមាតាបិតារកដណ្ដឹងក្នុងស្រុកជិតៗមិនបាន ក៏ទៅ រកដណ្ដឹងស្រុកឆ្ងាយ ដោយគេមិនបានដឹងថាបុរសសាម៉ីខ្លួននោះខ្វាក់ ឮតែគេថាកូនអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភសមនឹងសម្បត្តិខ្លួនក៏ព្រមឲ្យទៅ ។ ឪពុកម្ដាយរបស់ សាមីខ្លួនទាំងសងខាង លុះបានទទួលសារភាពថា ព្រមឲ្យព្រមទទួលយកហើយ ឪពុកម្ដាយខាងប្រុសក៏លាដន្លងត្រឡប់វិលទៅកាន់ផ្ទះសម្បែង របស់ខ្លួនវិញ ទៅ ។ ខាងចុងនៃកុម្ភៈរដូវ រវាងខែជេស្ឋ ដែលជាពេលអ្នកស្រែត្រូវភ្ជួររាស់ ម្ដាយបុរសនោះក៏ចាត់ចែងនំចំណីជាជំនូន ជូនកូនទៅលេងដើម្បីសួរសុខទុក្ខឪពុកក្មេក ម្ដាយក្មេក កាលដែលទៅមានបងប្អូន ៤-១០ នាក់ជូនទៅផង ។ លុះវេលាដែលត្រឡប់មកវិញ គេទុកបុរសសាមីខ្លួនឲ្យនៅជួយភ្ជួរឪពុកក្មេក លុះដល់ព្រឹកឡើង ឪពុកក្មេកប្រាប់កូនប្រុសជំទង់ម្នាក់ឲ្យដឹកក្របីទៅស្រែ ឲ្យបុរសកូនប្រសាលីនង្គ័ល ទៅដល់ស្រែហើយបុរសជំទង់នោះប្រាប់ថា ស្រែនេះមួយៗជាស្រែរបស់យើង ហើយត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ ។ ចំណែកបុរសជាកូនប្រសា ក៏ចាប់ទឹមក្របី ភ្ជួរស្រែ ៤-៥ ដែលមានភ្លឺ ក៏ភ្ជួររំលាយភ្លឺទាំងអស់តាំងពីព្រលឹមដល់ថ្ងៃត្រង់នៅតែ មិនទាន់ ឈប់ភ្ជួរ ។ ឪពុកក្មេកប្រើកូនជំទង់ឲ្យទៅមើលបុរសនោះ ទៅដល់ស្រាប់តែឃើញភ្លឺនោះរលាយអស់ក៏លាន់មាត់ថា ហេ ! ម៉េចក៏បងឯងភ្ជួរទាំងភ្លឺស្រែផងចេះ ! បុរសខ្វាក់បាំងស្បែកនោះតបថា ណ្ហើយស្រែយើងតូចៗ រំលាយភ្លឺឲ្យធំតែ ១ ទៅ ថាហើយក៏ដាក់ក្របីពីនឹមលែងឲ្យស៊ីស្មៅ រួចបណ្ដើរគ្នាទៅផ្ទះ វេលាដល់ផ្ទះរៀប នឹងឡើងជណ្ដើរក៏វង្វេងចូលទៅក្រោមផ្ទះបាយ ប្អូនថ្លៃស្រែកថា ហ៍ ! ម៉េចក៏អ្នកចូលទៅក្រោមផ្ទះបាយ មិនឡើងទៅលើផ្ទះពិសាបាយ ? បុរសខ្វាក់ដឹងខ្លួនថា វង្វេងជណ្ដើរដូច្នោះ ក៏និយាយដោះថា ពីយប់មិញ កាលបងចុះទៅភ្ជួរ សូរលាន់ផសៗលឿនបានជាចូលទៅមើល ថាហើយក៏ដើរសសៀរទៅរកជណ្ដើរឡើងទៅ លើផ្ទះ ទើបអ្នកជាប្រពន្ធលើកភោជនា-ហារមកជូនបុរសខ្វាក់នោះពិសា លុះទទួលទានបាយរួចហើយ ក៏ចុះទៅសម្រាកកាយក្នុងខ្ទមតូច ១ ដែលតាំងនៅខាង អគ្នេយ៍នៃគេហដ្ឋាន ។ បុរសខ្វាក់បាំងស្បែកនៅបម្រើឪពុកក្មេកម្ដាយក្មេកពីរបីថ្ងៃហើយ ក៏ត្រឡប់វិលទៅផ្ទះរបស់ខ្លួនវិញ ។
វេលាស្រូវទុំរៀបនឹងច្រូត ឪពុកក្មេកផ្ដាំឲ្យកូនប្រសាមកជួយចាំស្រូវទុំ ព្រោះស្រុកនោះជិតព្រៃ ជ្រូកព្រៃទាំងហ្វូងតែងមកស៊ីស្រូវអ្នកស្រុករាល់យប់ ក្នុងវេលា ដែលមានស្រូវទុំ ។ ឪពុកក្មេកផ្ដាំដូច្នោះ បុរសកូនប្រសាក៏មកតាមបណ្ដាំ ទើបឪពុកប្រគល់កាំភ្លើងឲ្យ ១ ហើយប្រាប់ថា បាឯងដល់ពេលយប់កុំចុះពីលើខ្លបខ្លាច ជ្រូកព្រៃ បើឮសូរប្រោកៗត្រង់ណាបាញ់ទៅចុះ គ្មានអ្វីទេសុទ្ធតែជ្រូក ។ បុរសកូនប្រសា លុះបានស្ដាប់ឪពុកក្មេកប្រាប់ហើយក៏ទៅចាំស្រូវវេលាយប់អង្គុយនៅ លើខ្ទមចាំស្ដាប់ បើឮសូរប្រោកៗខាងកើតក៏បាញ់ខាងកើតផូងឮសូរខាងលិចបាញ់ទៅខាងលិចផូង ។ ទំនៀមបុរាណអ្នកដែលដណ្ដឹងប្រពន្ធហើយមិនទាន់រៀបការ វេលាទៅបម្រើគេមិនហ៊ានស្លៀកខោទេ តោងស្លៀកសំពត់ចងក្បិនជានិច្ច ។ ថ្ងៃជាខាងក្រោយមកនៅពេលយប់ស្រាប់តែឮប្រោកប្រាក ឃឹកឃាក់ៗ ដោយហ្វូងនៃ ជ្រូកព្រៃមកជាច្រើន បុរសនោះក៏លោះកៃកាំភ្លើងផ្ទួនគ្នាបីដងផូង ផូង ផូង ជួនជាគ្រាប់ចុងក្រោយបង្អស់ទំនងធ្វើឲ្យអ្នកបាញ់ដឹងថាខ្លួនបាញ់ត្រូវជ្រូក បុរសកូន ប្រសាគិតថា បើប្រសិនជាអញបានតែជ្រូក ១ នឹងគាប់ចិត្តឪពុកក្មេកមិនខាន បម្រុងនឹងចុះទៅរាវរកក្នុងវេលាដែលបាញ់ត្រូវភ្លាម តែគិតខ្លាចជ្រូកព្រៃក៏បន្ធូរចិត្ តបង្អង់ទុកឲ្យភ្លឺសឹមចុះទៅរក ។ ដោយកម្លាំងលោកធម៌ ដែលចូលទៅលុកលុយដួងចិត្តបុរសនោះខ្លាំងពេក សូម្បីដេកក៏មិនលក់នឹកចង់តែចុះទៅរកជ្រូកទាំងយប់ ដោយកួចកាន់ចង់ឲ្យគាប់ចិត្តឪពុកក្មេក ឬដើម្បីសំដែងសេចក្ដីក្លាហានឲ្យប្រាកដដល់គ្រួសារ ។ ដោយកម្លាំងនឹកឥតភ្លេចនៅវេលាជិតភ្លឺ ប្រហែលម៉ោង ៤ ឬ ៥ បុរសនោះក៏ចុះទៅរាវរកជ្រូកក្នុងស្រូវទុំ ដោយសេចក្ដីខំប្រឹងវារស្ទាបរកជ្រូកទាំងយប់ សូម្បីរបូតសំពត់ចេញពីខ្លួនក៏មិនដឹង លុះអរុណោទ័យរះព្រាងៗបុរសនោះ ក៏ប្រទះជ្រូកដែលខ្លួនបាញ់ងាប់នោះ ក៏លាន់មាត់ថាហ៊ឺស ! គាប់ហើយតែប៉ុណ្ណេះ ហើយចាប់ជ្រូកលីសំដៅទៅផ្ទះ អុញហ្ន ! ប្រហែល ៣-៤ រយម៉ែត្រទៀតនឹង ដល់ផ្ទះជួនជាអ្នកស្រីសាមីខ្លួនងាកបែរចោលភ្នែកទៅទិសខាងកើតផ្ទះ ប្រទះឃើញប្ដីស្រាតលីជ្រូកមក ក៏សើចបិទមាត់ ឡើងទៅលើផ្ទះប្រាប់ឪពុកម្ដាយហើយ ចូលទៅក្នុងផ្ទះដោយសេចក្ដីអៀនខ្មាសជួសប្ដី ។ ដើម្បីនឹងធ្វើឲ្យបុរសនោះដឹងថា ខ្លួនស្រាតឪពុកក្មេកក៏ស្រែកសួរពីចម្ងាយថា ចុះស្អីខាងមុខ ? បុរសនោះឆ្លើយថា ច្រមុះវា ចុះសំពត់ទៅណា ? ភ្ញាក់ខ្លួនព្រើតស្ទាបទៅខាងក្រោមរលីង ទម្លាក់ជ្រូកភីងរត់ប្រឹបទៅបាត់ ។ អ្នកផ្ទះក៏នាំគ្នាសែងជ្រូកយកមកធ្វើជាម្ហូបស៊ីច្រូតស្រូវ ។
លុះស្រូវទុំល្មមច្រូតហើយ គេក៏យកកណ្ដៀវទៅច្រូត រួចជញ្ជូនកណ្ដាប់យកមកបញ្ជាន់បែនបោកជញ្ជូនគ្រាប់ដាក់ជង្រុកទុកទៅ ។ កណ្ដៀវជារបស់ដែល គេយកគោលស្លាបផ្លែមកផ្សំ ។ គោល គេធ្វើឲ្យមានរង្វង់មូលបន្តិច តែមិនមូលជាប់គ្នាទេ គ្រាន់តែឲ្យឡើងមូលសណ្ឋានផ្លែសន្ទូច ខាងចុងគោលគេឆ្លាក់ជាក្បាច់ ផ្សេងៗ ហើយលាបលនដោយជាតិហិង្គុល និងម្រ័ក្សណ៍ ជាក្បាច់ពងត្រី ឬក្បាច់ផ្កាច័ន ។ ស្លាបធ្វើពីមែកឈើតូចៗដែលមានជំពាម គេរើសរកមែកដែលល្មមធ្វើ ស្លាបកណ្ដៀវកើតហើយ គេយកទៅរោលភ្លើងពត់ជារង្វង់ស្លាប ចងរឹតហាលថ្ងៃទុកឲ្យស្ងួត ទើបយកទៅបិតនឹងកាំបិតឲ្យមូលល្អ រួចចោះរន្ធវែងបន្តិចទុកសម្រាប់ ស៊កផ្លែ។ ផ្លែៈ ផ្លែកណ្ដៀវគេធ្វើពីដែក គេយកដែកទៅដំឲ្យសំប៉ែត មានខ្នងកោងបន្តិចធ្វើធ្មេញវែងខ្លីៗ ដូចជាធ្មេញសត្វកណ្ដូប រួមគោលស្លាបផ្លែចូលគ្នាហៅថា (កណ្ដៀវ) ជាលោនុប្បករណ៍ក្នុងគ្រឿងសម្រាប់ច្រូតស្រូវ
(រឿងនេះបានឮចាស់ៗតំណាលតៗមក)
ភិក្ខុ ឈឹម សារ៉េត វត្តឧណ្ណាលោម
ភ្នំពេញ ថ្ងៃ ១ ខែ១១ ឆ្នាំ១៩៤៧
* * *
(នៅខេត្តកំពង់ចាម) ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ភាគ ៦ ទំព័រ ៣៣ - ៤១
នៅស្រុកជើងព្រៃ ខេត្តកំពង់ចាម ខាងជើងថ្នល់ជាតិលេខ ៦ ត្រង់ខាងកើតផ្សារផ្អាវ ប្រមាណ ៣ គ.ម. ដែលមានផ្លូវលំ ១ ចូលទៅខាងជើង ប្រមាណ ១៥០០ ម. មានភ្នំពីរ ឃ្លាតគ្នាប្រហែលជា ១០០ ម. ពីគ្នា ។ មួយនៅខាងកើត ហៅ ភ្នំស្រី ឬ ភ្នំធំ, មួយទៀត ទាបនៅខាងលិច ហៅ ភ្នំប្រុស ឬ ភ្នំព្រះបាទ, ភ្នំទាំងពីរនេះ គេហៅរួមគ្នាថា "ភ្នំជើងព្រៃ" បានជាគេហៅដូច្នេះ ព្រោះមានរឿងព្រេងនិទានថា មនុស្សស្រី និង ប្រុស ភ្នាល់គ្នាលើកភ្នំនេះ ដូច "ភ្នំស្រីភ្នំប្រុស" នៅជិតកំពង់ចាមដែរ ប្លែកតែខាងភ្នំជើងព្រៃនេះ រណ្ដៅដីនៅភ្នំស្រី ដែលខាងស្រីជីកយកមកធ្វើជាភ្នំនេះ ក្លាយទៅជាស្រះធំ ១ មានទឹកខួបប្រាំងខួបវស្សា ហៅថា ស្រះទឹកព្រះ ឯរណ្ដៅនៅជិតភ្នំប្រុស ដែលខាងប្រុសជីកដីយកមកធ្វើជាភ្នំនេះ ក្លាយទៅជាស្រះធំ ១ គ្មានទឹកខួបប្រាំងខួបវស្សា ហៅថា កំពែងស្ងួត ។
ឯផ្លូវលំ នៅខាងកើតផ្សារផ្អាវ ប្រមាណ ៣ គ. ម. ដែលបែកពីថ្នល់ជាតិ កាត់ទៅភ្នំជើងព្រៃនេះ ជាផ្លូវរាបស្មើធេង រថយន្តតូចធំចេញចូលបានស្រួល ។
ស្រះទឹកព្រះនោះ ឋិតនៅទិសឦសានភ្នំស្រី ឬ ភ្នំធំ ចម្ងាយប្រមាណជា ១០០ ម. ទំហំប្រមាណជា ១០០ ម៉ែត្រ ៤ ជ្រុង, ជម្រៅប្រមាណជា ១០ ម. ទទឹងខ្នងលើនៃមាត់ស្រះជុំវិញ ៥ ម. រាបស្មើធេង ។ សព្វថ្ងៃ នៅល្អនៅឡើយ, មានទឹកថ្លាឈ្វេង ជាទីអាស្រ័យនៅនៃពួកបច្ឆាជាតិ ហើយមានទាំងវារីជាតិនានា ដុះពាសពេញស្រះនោះផង បញ្ចេញផ្លែផ្ការីកស្គុះស្គាយ ដេរដាស អាចប្រៀបទៅនឹងបឹងតូចមួយបាន ដ៏ជាទីមនោរម្យក្រៃពេក ដល់អ្នកទស្សនា ។
ឥតមានពួកអ្នកនេសាទណាមួយ ហ៊ានទៅចងសន្ទូច ទៅប្របក់ ឬ ទៅដាក់លបលាយអ្វី ក្នុងស្រះនោះឡើយ ដោយគេខ្លាចរអាគ្រប់ៗ គ្នា, សូម្បីតែបន្លែបង្ការ និង ផ្លែផ្កានៃវារិជាតផ្សេងៗ មានផ្កាឈូកជាដើម ក៏គេហាមកូនចៅគេ មិនឲ្យបេះបោចសោះឡើយ ។
ស្រះនេះ ពីដើមគេហៅថា "ស្រះទឹកព្រះ" ដូចជម្រាបខាងដើម, តែសព្វថ្ងៃ គេហៅតែ "ទឹកព្រះ" ។ បានជាគេហៅថា "ទឹកព្រះ" ព្រោះទឹកថ្លាណាស់, ហើយនៅពេលដែលគេត្រូវការឡើងទៅលើភ្នំនោះម្ដងៗ ដោយមានការអ្វីក្ដី ដោយកម្សាន្តក្ដី គេតែងតែយកដប ថូ កែវ ផ្តិល ចុះទៅដងទឹកក្នុងស្រះនោះ យកទៅស្រង់ព្រះ នៅលើកំពូលភ្នំពុំដែលខាន ។
ពាក្យថា "ទឹកព្រះ" បានដិតជាប់នឹងមាត់អ្នកស្រុក ដែលនៅជិតទីនោះគ្រប់ៗ គ្នា, ពេលណា គេត្រូវការតាមគោ ក្របី ដែលបាត់ ឬ ត្រូវការទៅរកឧស គេតែងតែសួរគ្នាថា រកឃើញនៅខាងណាទឹកព្រះ ? ឬ ទៅរកឧសខាងណាទឹកព្រះ ? ។
បុរាណវត្ថុនានា ដែលមាននៅបរិវេណនៃភ្នំនោះ បាក់បែកទៅក៏ច្រើន នៅសល់ក៏ច្រើន, ដែលនៅសល់សព្វថ្ងៃ គឺព្រះពុទ្ធរូបចូលនិព្វាន ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់ព្រះភ្នែន ទ្រង់គ្រឿងឈរ និង ស្នាមព្រះពុទ្ធបាទ ។
ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់ព្រះភ្នែន មានកម្ពស់ជាង ១ ម. បែរព្រះភក្ត្រចំទៅទិសអាគ្នេយ៍ ប្រតិស្ឋាននៅក្នុងគុកគុហា ១ ជាមួយព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងឈរ និង ស្នាមព្រះពុទ្ធបាទ ។
ព្រះពុទ្ធរូបនិព្វាន ព្រះកេសបែរទៅទិសបូព៌ ព្រះភក្ត្របែរទៅទិសឧត្ដរ ញញឹមស្រស់ ប្រតិស្ឋាននៅក្នុងសាលង្គមួយ2 ប្រក់ស័ង្កសី ដែលជនជាន់ក្រោយសាងថ្វាយ នៅទិសនិរតីនៃគុកគុហា ។
គុកគុហាដែលតម្កល់បូជនីយវត្ថុទាំងនោះ ទ្រុឌទ្រោមគ្រាំគ្រាណាស់ទៅហើយ, អ្នកដែលចូលទៅនមស្ការបូជាព្រះក្នុងគុកគុហានោះ តែងតែមានចិត្តព្រួយបារម្ភ ក្រែងបាក់ធ្លាក់សង្កត់លើខ្លួន ។
នៅលើមាត់ទ្វារខាងលិច និង ខាងកើត នៃគុកគុហានោះ មានសិលាចារឹកយ៉ាងច្បាស់លាស់, អ្នកមើលពីចម្ងាយទៅ សំគាល់ថា អក្សរខ្មែរ តែលុះចូលទៅដល់ អ្នកចេះអក្សរខ្មែរសម័យបច្ចុប្បន្នមើលពុំបាន អានពុំចេញថាម៉េចឡើយ ព្រោះជាអក្សរខ្មែរបុរាណ ។
ឯរណ្ដៅក្ដី ដែលប៉ែកខាងប្រុសជីកយកមកធ្វើជាភ្នំ ហើយក្លាយទៅជាស្រះ ១ ធំ ឈ្មោះ "កំពែងស្ងួត" នោះ មានទំហំ ប្រមាណជា ១០០ ម. ៤ ជ្រុងស្មើ ជម្រៅប្រមាណជា ១០ ម. ឋិតនៅប៉ែកខាងកើត ឆៀងខាងត្បូង នៃស្រះទឹកព្រះ របស់ពួកខាងស្រី ដែលមានទឹកខួបប្រាំងខួបវស្សា ។ ស្រះកំពែងស្ងួតនោះ ស្ងួតមិនស្គាល់ប្រាំងវស្សាទេ ទោះបីខែវស្សាមានភ្លៀងធ្លាក់ច្រើនយ៉ាងណា ក៏ទឹកមិនដក់នៅក្នុងស្រះនោះដែរ, តែកាលណាភ្លៀងរាំងភ្លាម ក៏រីងស្ងួតហួតទឹកអស់មួយរំពេច ហាក់ដូចជាមានរន្ធយ៉ាងធំបង្ហូរទឹកចេញ ។ គួរឲ្យឆ្ងល់ណាស់ ស្រះទាំងពីរគឺខាងស្រី និង ស្រះខាងប្រុសនេះ ឋិតនៅចម្ងាយពីគ្នាមិនទាំងដល់ ១០០ ម. ផង ម៉េចក៏ស្រះមួយខាងស្រី មានទឹកពេញព្រៀបខួបប្រាំងវស្សា ហើយស្រះមួយទៀតខាងប្រុស ក៏បែរជាស្ងួតហួតហែងទៅវិញ ? តាមចាស់ៗ នៅជិតស្រះនោះ និទានថា បានជាស្រះខាងប្រុសស្ងួតដូច្នេះ ព្រោះត្រូវបណ្ដាសា ដែលពួកខាងស្រីដាក់ឲ្យពួកខាងប្រុស ។
នៅខាងទិសពាយ័ព្យ ជិតស្រះទឹកព្រះ មានកូនស្រះមួយតូច ទំហំប្រមាណជា ៥ ម. បួនជ្រុងស្មើ ជម្រៅប្រមាណជា ៤ ឬ ៥ ម., គេហៅថា ស្រះលាងជើង ។ ចាស់ៗ តំណាលថា ស្រះនេះ បានជាគេហៅដូច្នោះ ព្រោះចាស់បុរាណ បានជីកទុកចុះទៅលាងជើង មុននឹងឡើងទៅលើភ្នំទាំង ២ ។
សព្វថ្ងៃ, នៅរាល់ថ្ងៃ ៨ កើត ៨ រោច ១៥ កើត ១៤-១៥ រោច ជាថ្ងៃសីល ពួកពុទ្ធបរិស័ទ នៅភូមិផ្អាវខ្លះ ភូមិជើងព្រៃខ្លះ ភូមិទំនប់ច្រកភ្នំខ្លះ គេតែងនិមន្តព្រះសង្ឃឡើងទៅលើភ្នំនោះ ដើម្បីធ្វើកិច្ចសមាទានសីល, កាលបើគេសមាទានឧបោសថសីលហើយ ខ្លះក៏ត្រឡប់មកលំនៅឋានវិញ ខ្លះក៏នៅអស់រយៈពេល ១ ថ្ងៃនោះទល់ល្ងាច, ខ្លះទៀត នៅរហូតអស់រយៈពេល ១ ថ្ងៃ ១ យប់ ទើបវិលមកលំនៅរបស់អាត្មាវិញ ។
អ្នកដែលនៅអស់រយៈពេល ១ ថ្ងៃ ១ យប់នោះ គឺគេនៅធ្វើសមាធិកម្មដ្ឋាន, លុះព្រឹកឡើង គេធ្វើចង្ហាន់ប្រគេនព្រះសង្ឃ កិច្ចបំពេញទានក្នុងវេលាព្រឹកនោះទៀត ។ អ្នកដែលបានធ្វើចង្ហាន់ ប្រគេនព្រះសង្ឃនោះ គេធ្វើតែសម្លបួស មិនធ្វើសម្លត្រី-សាច់ទេ, ដោយជឿថា បើធ្វើសម្លត្រី-សាច់ នឹងមានហេតុ នាំឲ្យរំខានក្នុងការធ្វើសមណធម៌ រមែងមានស្រមោច សង្អារ ក្អែប ខ្ទួយ មករោម ខាំ ទិច រកតែដេកមិនបាន អង្គុយធ្វើសមណធម៌មិនកើត ដោយការទទួលទានត្រី-សាច់ នាំឲ្យឆ្អេះឆ្អាបស្អុយ ។
មានលោកធុតង្គជាច្រើនអង្គ និមន្តមកគង់នៅលើភ្នំនោះ តែទ្រាំនៅឲ្យជាប់រាប់ខែមិនបាន នៅតែបន្តិចៗ ក៏និមន្តទៅបាត់ ។
ឧបាសក ឧបាសិកាខ្លះ យកទឹកទៅស្រង់ព្រះ ខ្លះទៅស្រោចស្នាមព្រះបាទនៅផ្ទាំងសិលាធំ, លុះទឹកហូរហៀរមកវិញ គេយកផ្តិល ឬ ចានត្រងយកមកចាក់ដាក់ដប ទុកយកទៅផ្ទះផ្ញើកូនផ្ញើចៅ គ្រាន់បានលុបមុខ និង ទទួលទានជាដើម, នេះជាជំនឿម្យ៉ាង របស់អ្នកដែលឡើងទៅសុំសីលលើភ្នំ ។
ក្រៅអំពីបុរាណវត្ថុ ដូចបានរៀបរាប់មកហើយនេះ នៅមានបុរាណវត្ថុខ្លះទៀត ជាផែនថ្មតាងផ្ទាំង គេហៅថា កីនាងទាវ, តែសព្វថ្ងៃ ឃើញនៅតែគោលៗ ប៉ុណ្ណោះ ព្រោះបាក់បែកខ្លះ សឹករលុបបាត់ខ្លះទៅហើយ ។ តាមព័ត៌មានពីអ្នកស្រុកនៅទីនោះថា កាលបារាំងទៅនៅទីនោះ វាបានគាស់យកសសរកីនាងទាវនោះ ទៅធ្វើជាជណ្ដើរចុះទៅស្រះខាងស្រី ។
នៅលើភ្នំស្រីពីខាងមុខ មានផែនថ្មស្នាមជើងមនុស្ស, អ្នកស្រុកហៅថា "ដានជើងតាព្រេង" ។
ខាងលើភ្នំនេះ ត្រង់ជ្រុងឦសាន មាននាទីដីរាបស្មើធេង ស្អាតបាត គេហៅថាកន្លែងឃុនឆាងទាត់សី ។ ខាងទិសបស្ចិមគុកគុហា មានរន្ធថ្ម ១ ប៉ុនប្រាក់រៀលពីដើម គឺល្មមដាក់ប្រាក់រៀលចុះ គេថារន្ធថ្មនោះ ជារន្ធឡូតាព្រេង ដែលគាត់តែងលេងនៅពេលល្ងាចៗ ។
មួយទៀត ជុំវិញបរិវេណភ្នំនោះ មានកំពែងធ្វើដោយថ្មបាយក្រៀម ដែលមួយដុំៗ មានទំហំប្រហែលជា ០ម៤០ x ០ម៦០ ។ កំពែងថ្មនោះ តាមចាស់បុរាណលោកថា មានដល់ទៅ ៧ ជាន់ សុទ្ធសឹងជាថ្មដែលជាស្នាដៃនៃបុព្វបុរសខ្មែរយើង កសាងបន្ថែមជាខាងក្រោយ ជំនាន់លោក "យមរាជសិង្ហៈ" ដើម្បីការពារអសន្តិសុខ ឬ ការពារអ្វីម្យ៉ាង របស់លោកក្នុងជំនាន់នេះ ។ កំពែងនេះ បាក់បែកជាច្រើនទៅហើយ តែនៅសល់ក៏ច្រើនដែរ, អ្នកទស្សនា អាចសន្និដ្ឋានបានថា មាន ៧ ជាន់មែន ។
ភ្នំជើងព្រៃ ជាទីប្រតិស្ឋាននៃបុរាណវត្ថុនានា មានស្រះទឹកព្រះ ជាដើម ដូចរៀបរាប់មកខាងលើនោះ, សព្វថ្ងៃ បានក្លាយទៅជារមណីយដ្ឋានមួយសម្រាប់អ្នកទេសចរនានា, ពិសេស សម្រាប់ជនជាតិខ្មែរយើង ដែលនៅក្នុងស្រុកជើងព្រៃ និង ស្រុកព្រៃឈរ ទាំងរាស្ត្រ ទាំងនាម៉ឺន ទៅលេងកម្សាន្តសប្បាយ នៅរដូវចូលឆ្នាំខ្មែរ ឬ នៅដំណាច់ខែចេត្រ, ប៉ុន្តែភាគច្រើន ចូលចិត្តទៅលេងនៅថ្ងៃដាច់ខែចេត្រ, ម្នាក់ៗ គេរង់ចាំឲ្យតែដល់ដាច់ខែចេត្រថ្ងៃណា គេនឹងបាននាំគ្នាទៅលេង នៅភ្នំជើងព្រៃនេះដោយរីករាយ ។
គេទៅដោយយានជំនិះផ្ទាល់ខ្លួន ដូចជាទោចក្រយាន, ទោចក្រយានយន្ត, រទេះគោ, រទេះក្របី ឬ រថយន្តក៏មាន, ជួលទោចក្រយានសណ្ដោង, វេស្បាកង់បី ឬ ជួលរថយន្តឈ្នួលក៏បាន ។ នៅពេលនោះ មានយានផ្សេងៗ ចតតម្រៀបត្រៀបត្រា នឹងគណនាត្រារាប់ពុំបាន ។ មនុស្សអ៊ូអរ ប្រជ្រៀតគ្នារកម្លប់ជ្រករៀងៗ ខ្លួន, ខ្លះដែលបានឡើងទៅលើភ្នំហើយ ក៏នាំគ្នាត្រឡប់ចុះមកវិញ ខ្លះដែលទើបនឹងទៅដល់ ក៏ខំប្រញាប់ប្រញាល់ឡើងទៅលើភ្នំ ។ បណ្ដាអ្នកទៅទាំងប៉ុន្មាន ម្នាក់ៗ គេមានទឹកដប និង ផ្កា ទៀន ធូប ដើម្បីយកទៅស្រង់ព្រះ និង ធ្វើសក្ការបូជា ចំពោះព្រះពុទ្ធរូបទាំងនោះ ។ កាលបានធ្វើសក្ការបូជាហើយ ខ្លះក៏ច្រៀងរាំវង់, ខ្លះស្រស់ស្រូបម្ហូបអាហារ ខ្លះលេងអង្គញ់ ខ្លះលេងឈូង, ខ្លះលេងល្បែងផ្សេងៗ តាមពួកតាមក្រុម នៅក្រោមម្លប់ឈើ, ជាពិសេស នៅក្រោមម្លប់ដើមស្វាយជាជួរៗ រហូតដល់ល្ងាចត្រជាក់ទើបគេនាំគ្នាត្រឡប់មកគេហដ្ឋានរៀងៗ ខ្លួនវិញ ។
អ្នកដែលទៅលេងកម្សាន្តក្ដី ទៅមានការក្ដី គេតែងប្រយ័ត្ន ២ យ៉ាងគឺ ៖
១- នៅភ្នំនោះ មានខ្ទមតូច ១ ឋិតនៅក្រោមដើមសំរោង ១ ដើម ជាខ្ទមអ្នកតាក្រហមក ។ អ្នកតានោះ ពូកែណាស់ អ្នកស្រុកគេហៅថា អស់លោកភ្នំ ។ ពីដើម អ្នកចេះមន្តអាគម, ស្រីមានផ្ទៃពោះ, អ្នករាជការ, អ្នកមានបណ្ដាសក្ដិ ដើរកាត់មុខមិនបាន, តែហ៊ានដើរកាត់មុខ មុខជាសាបមន្តអាគម, រលូតកូន, ធ្លាក់បុណ្យសក្ដិពុំខាន ។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃ ថយឫទ្ធិអំណាចខ្លះទៅហើយ, តែទោះបីថយឫទ្ធិខ្លះ ក៏គេនៅប្រយ័ត្នដែរ ។
២- គេមិនហ៊ានដេញស្វាដែលនៅលើដើមសំរោង ជាកូនចៅរបស់អ្នកតាក្រហមកនោះទេ, បើដេញវាយ នឹងត្រូវទទួលគ្រោះថ្នាក់ ដោយហើមដៃ ហើមជើង ហើមខ្លួនយ៉ាងដំណំ ។
សូមជម្រាបថា បើត្រូវការលេងកម្សាន្ត នៅជើងព្រៃ សូមអញ្ជើញទៅនៅដំណាច់ខែចេត្រ ទើបបានសប្បាយ ។
1: រឿងនេះ ស្រង់ពីឯកសាររបស់ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ លេខ ២៧-១៣៦ រៀបរៀងដោយលោក ដោក-ថេង លេខាធិការ សហករណ៍ ឧបភោគ បរិភោគ នៅស្រុកជើងព្រៃ ខេត្តកំពង់ចាម ។
2: សាល + អង្គ = តួរោង, រោង, តាមធ្លាប់ឮច្រើនអានថា សាឡុង គឺយារពីសាលង្គ ។