រឿងព្រះ ៤ ព្រះភ័ក្ត្រ និងអ្នកតាសំពៅធ្លាយ មានសេចក្ដីទាក់ទងនឹងគ្នាតាំងពីដើមរៀងមក លុះដល់មកខាងចុងមានសេចក្ដីប្លែកគ្នាខ្លះៗ ត្រង់ដែលប្លែកគ្នានោះ បើនឹងសង្កេតតាមរឿងរ៉ាវទៅក៏ល្មមកំណត់ទុកជាប្រវត្តិរបស់ភូមិស្រុកបាន ហេតុនេះបានជាខ្ញុំខំរៀបរៀងនាមទំនងពាក្យចាស់ពីបុរាណ មានពោលទុកតៗមក ដូចមានសេចក្ដីតទៅនេះ ។
អំពីព្រះពុទ្ធបដិមាករៈ មានសេចក្ដីតំណាលថា កាលនោះមានព្រះមហាក្សត្រា ១ ព្រះអង្គ ទ្រង់សោយរាជ្យក្នុងកោះគោកធ្លក នគរកម្ពុជា ទ្រង់ព្រះរាជទានព្រះពុទ្ធបដិមាករ និងរូបព្រះនារាយណ៍ ១ រូប នាងឧម្មាភោគវត្តី ១ ដល់ព្រះរាជបុត្រគង់នៅកោះបាសាក់ ។ តាមផ្ទៃរឿងនេះថា ទ្រង់ឲ្យដាក់ក្នុងសំពៅបើកចេញទៅ ស្រាប់តែទើលើកោះធ្លាយលិចទៅ ។ ពេលនោះព្រះរាជបុត្រាបុត្រី ទ្រង់ឲ្យលើកព្រះរូបនោះឡើងដាក់លើគោក ហើយឲ្យសាងជាទេវស្ថាន ១ តម្កល់ព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរគឺ ព្រះនារាយណ៍ ១ នាងឧម្មាភោគវត្តី ១ សន្មតឈ្មោះថា អ្នកតាដូនរាយ (សព្វថ្ងៃនេះហៅថា អ្នកតាសំពៅធ្លាយទៅវិញ) ។ ហើយកសាងវត្តព្រះវិហារមួយតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាករនោះ ឲ្យឈ្មោះថា វត្តព្រះនារាយណ៍ ចេតិយ៍ ។
លក្ខណៈព្រះពុទ្ធបដិមាករៈ ព្រះពុទ្ធបដិមាករនោះ គេសាងភ្ជាប់នឹងថ្ម ១ ផ្ទាំង មានសណ្ឋាន ៤ ជ្រុង ដូចព្រះចេតិយ៍ មានចម្លាក់ក្បាច់ដូចជាក្បាច់អង្គរវត្ត ១ ជ្រុងខាងក្រោមទទឹង ០.៣៥ ម ស្មើគ្នាទាំង ៤ ជ្រុង កម្ពស់ពីត្រឹមទ្រនាប់ខ្សាច់ផុតកំពូលព្រះចេតិយ៍ ១.៧៥ ម ។ ក្នុងជ្រុងនីមួយៗ មានព្រះពុទ្ធរូប ៥ ព្រះអង្គ គ្រប់ជ្រុងទាំង ៤ ប៉ុន្តែមានជាថ្នាក់ៗ ជាប់គ្នាឡើងទៅជា ៥ ថ្នាក់ ខាងក្រោមបង្អស់គឺថ្នាក់ទី ១ មានព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់ឈររាព្រះហស្ថខាងស្ដាំ (ជាអភយមុទ) កម្ពស់ពីព្រះបាទមូលី ០.៣៥ ម ទទឹងព្រះអង្គ ០.០៩ ម ទាំង ៤ អង្គដូចគ្នា ។ ដល់មកថ្នាក់ទី ២ ទ្រង់គង់លើបល្ល័ង្ក ព្រះហស្ថឆ្វេងដាក់លើព្រះភ្នែន ព្រះហស្ថស្ដាំសំយុងចុះក្រោម (ជាមារវិជ័យ) ឯថ្នាក់ទី ៣.៤.៥ មានបែបភាពដូចគ្នានឹងថ្នាក់មុនៗដែរ ប៉ុន្តែរូបតូចៗ ជាងគ្នាជាលំដាប់ឡើងទៅ (បែបមហាយាន) ។
វត្តព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ៈ វត្តព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ ឥឡូវនេះគេហៅថា វត្តបួនព្រះភ័ក្ត្រ ទាំងព្រះពុទ្ធបដិមាករក៏ហៅថា ព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្រដូចគ្នា ។ ចំណែកឯនាមភូមិស្រុកនោះ កាលពីដើមហៅថា ភូមិជូនរាយ ឬដូនរាយ តែគ្រាឥឡូវនេះ គេហៅថាភូមិបារាយណ៍ ឬស្រុកបារាយណ៍ទៅវិញ ។
សេចក្ដីវិបត្តិប្រែប្រួលបែបនេះ មកពីទឹកសមុទ្រឡើងលិចស្រុកនោះជាច្រើនឆ្នាំ ដូចមានសេចក្ដីតំណាលជាពាក្យព្រេងពោលតៗ មកថាស្រុកបាសាក់នោះកាលពីបុរាណមានដីដុះជាកោះក្នុងសមុទ្រច្រើនកន្លែង មានមនុស្សជាច្រើនទៅនៅលើកោះនោះៗ កាលបើមានវិបត្តិដោយទឹកជោរជន់លិចឡើងខ្លាំង មនុស្សទាំងនោះទទួលគ្រោះស្លាប់ជាច្រើនដងច្រើនគ្រា ។ លុះដល់ផែនដីដុះជាប់គ្នាពីកោះមួយទៅកោះមួយ មនុស្សដែលនៅទីនោះទើបផុតគ្រោះថ្នាក់ទឹកលិចស្លាប់ដោយងាយទៅ ។ ឯមនុស្សដែលទៅតាមផ្លូវខ្សាច់នោះ គេហៅថាភូមិផ្នោរ ឬស្រុកផ្នោរ១ កាលពុទ្ធសករាជទៅបាន ២០០ ឆ្នាំ កន្លែងទីវត្តសម័យនោះសុទ្ធតែព្រៃស្នាប់រនាម មានសេចក្ដីតំណាលថា មានតាចាស់យាយចាស់ពីរនាក់ប្ដីប្រពន្ធនាំគ្នាទៅកាប់រានព្រៃយកទីធ្វើចម្ការ ជីកគាស់ដីទៅស្រាប់តែឃើញព្រះពុទ្ធបដិមាករ ហើយគាត់ក៏បបួលអ្នកស្រុកជិតឆ្ងាយកសាងវត្តព្រះវិហារនៅទីនោះ ដើម្បីតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាករ ហើយសន្មតឈ្មោះតាមបែបភាពព្រះចេតិយ៍ ៤ ជ្រុង មានព្រះពុទ្ធរូបបែរព្រះភ័ក្ត្រទៅគ្រប់ទិសទាំង ៤ ថាព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្ររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ទាំងភូមិ ឬស្រុកដូនរាយនោះ ក៏ប្រែថាបារាយណ៍ទៅវិញ តែបើតាមសង្កេតទៅប្រហែលជាមកពីពាក្យថាដូនទៅជាបារាយទៅជារាយទេដឹង ។ ឯស្ថានវត្តព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ពីបុរាណនោះ នៅទិសខាងកើតព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្រសព្វថ្ងៃនេះ ចម្ងាយជាងពីររយម៉ែត្រពីគ្នាមានដីខ្ពស់ជាតួខឿនព្រះវិហារនៅឡើយ ។ អ្នកស្រុកទាំងអស់ គេតែងហៅកន្លែងដីទួលខ្ពស់នោះ ជាទីព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ពីបុរាណ ។
ពិធីបន់ស្រន់ៈ ព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្រនោះពីដើមបណ្ដាជនទាំងឡាយជឿថា ជាវត្តពូកែស័ក្តិសិទ្ធណាស់ គេតែងទៅបន់សូមកូន សូមឲ្យធ្វើស្រែចម្ការបានផលច្រើន និងការលក់ដូរជួញប្រែសព្វយ៉ាង កាលបើបានសម្រេចដូចសេចក្ដីសូមរបស់គេហើយ ដល់កំណត់ពេលវេលានឹងថ្វាយគ្រឿងបូជានោះ គឺក្នុងថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី ឬថ្ងៃឡើងសករាជ គេដង្ហែផ្កាទៅថ្វាយ ខ្លះថ្វាយហង្សាក់ បាយសី ស្លាធម៌ដូង ទៀន ៥ ធូប ៥ ទឹកអប់ និងកោសក់ជាដើមថ្វាយខ្លះតែឥតមានចូលរូបទេ ។ ដល់មក ព.ស ២៤៨១ វត្តនោះកើតមានសាលាបាលីរងរៀនសូត្រព្រះបរិយត្តិធម៌ឡើង ស្រាប់តែគ្រឿងបូជាបន់ស្រន់ទាំងអស់នោះ សាបសូន្យថយចុះជាលំដាប់ទៅឯងៗឥតមានអ្នកណាហាមឃាត់ឡើយ ។ សព្វថ្ងៃនេះឃើញនៅមានហង្សាក់ពាក់ពីលើព្រះចេតិយ៍ជានិច្ច ឯការហែផ្កាក៏នៅមានខ្លះ តែស្ដួចស្ដើងណាស់ហើយ ចំណែកគ្រឿងបូជាឯទៀតបាត់អស់រលីង ។
* * *
ខ្ញុំបាទបានឮតៗពីចាស់ជាន់ដើមនិយាយថា នៅស្រុកសន្ទុក ខេត្តកំពង់ធំ មិនប្រាកដជាសតវត្សប៉ុន្មាន កាលស្ដេចចាមមិនចាំព្រះនាមប្រាកដឈ្មោះ អ៊ុយ តែ ព្រះមហាក្សត្រអង្គនោះ មានអគ្គមហេសី និងព្រះរាជបុត្រ ព្រមទាំងស្នំសាក់អគ្គនារី ពលថ្មើរជើង និងទាហានរក្សាព្រះអង្គ នាម៉ឺនសេនាបតី បុត្រស្នំធ្វើរាជការក្រោមបង្គាប់ ព្រះរាជការព្រះអង្គ បានឱ្យកាប់ឆ្ការធ្វើប្រាសាទនៅតំបន់ព្រៃ សឹងមានគុកគុហានៅសព្វថ្ងៃនេះជាភស្ដុតាងស្រាប់ បានជាសន្មតហៅថាភូមិឃុំប្រសាទ នៅដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ រួចព្រះរាជការឲ្យឆ្ការព្រៃមួយអន្លើឆៀងខាងជើង ខាងលិចភូមិប្រសាទធ្វើជាកំផែង សម្រាប់ស្រីស្នំ អគ្គនារី សឹងមានគុក ១ នៅសព្វថ្ងៃនេះ បានជាសន្មតហៅថាភូមិវាំងដល់មកសព្វថ្ងៃនេះ រួចព្រះរាជការឲ្យឆ្ការព្រៃមួយអន្លើទៀត នៅខាងលិចភូមិប្រសាទ សង់ព្រះឃ្លាំងសម្រាប់ដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ សឹងមានសសរនៅគល់កប់ក្នុងដី ជាការសំអាងស្រាប់ បានជាសន្មតភូមិនោះហៅភូមិសង់ឃ្លាំង ដល់ហៅយូរមក ក៏ក្លាយហៅជាភូមិតាំងក្រសាំងវិញ បានជាតាំងសាលាស្រុកសន្ទុក និងនាមភូមិនោះ ហៅថាភូមិតាំងក្រសាំងដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ព្រះរាជការទ្រង់ធ្វើកន្លែងមួយទៀត ខាងលិចភូមិតាំងក្រសាំង ឆៀងខាងត្បូង សម្រាប់ដាក់ពលអ្នកងារចាំបក់ស្ដេច បានជាប់មកភូមិនោះហៅថាភូមិចំបក់ដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ មានបឹងមួយធំ នៅខាងលិចឆៀងខាងត្បូងភូមិចំបក់ បឹងនោះ ព្រះរាជការតែងនាំអគ្គមហេសី និងព្រះរាជបុត្រ សុំពលយាងទៅក្រសាលសប្បាយជាដរាប និងចាប់ត្រីរើសខ្យងដកព្រលឹតបេះត្រកួនជាក្រយាស្ងោយ ដល់ថ្ងៃមួយព្រះរាជបុត្រមិនស្រួលព្រះកាយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះកន្សែង ឮស្រីស្នំបានច្រៀងបំពេបីបមថ្នមថ្នាក់បបោសអង្អែលលួងលោមព្រះរាជបុត្រ ព្រះរាជាបានបាត់ទ្រង់ព្រះកន្សែង ទើបព្រះរាជាឲ្យសន្មតហៅថាបឹងបំពេ និងបឹងខ្យង មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ព្រះរាជាតែងនាំព្រះអគ្គមហេសី និងព្រះរាជបុត្រទៅក្រសាលលេង លើភ្នំធំ ស្រះខ្ចៅ ភ្នំពែនជុំ ភ្នំបីនេះជាប់គ្នានៅខាងជើងបឹងបំពេ ព្រះរាជាតែងតែយាងឡើងទៅក្រសាលបេះផ្លែឈើ មានផ្លែស្រកុំ ភ្នំភ្នេង ប្រស់ ព្នៅ បង្កោ សេមាន់ ជើងចាប និងផ្លែឈើឯទៀតជាច្រើន តែងសប្បាយព្រះអង្គពុំដែលទុក្ខអ្វី ។ លុះដល់ថ្ងៃមួយ ព្រះរាជាបាននាំព្រះអគ្គមហេសី ព្រះរាជបុត្រ យាងទៅក្រសាលនៅលើភ្នំនោះទៀត ព្រះរាជបុត្រព្រះរាជាទ្រង់ប្រឈួនខ្លាំង ព្រះអង្គនឹងគង់នៅលើភ្នំពុំបានៗ ចាត់ឲ្យឆ្ការព្រៃមួយអន្លើធ្វើព្រះពន្លានៅជើងភ្នំ ក៏នាំព្រះអគ្គមហេសី និងព្រះរាជបុត្រ ព្រមទាំងស្រីស្នំ និងពលចុះពីលើភ្នំបណ្ដោះមក តាមផ្លូវខាងឆ្វេង ខាងលិចមកសំចតនៅព្រៃ១កន្លែងសម្រាកបានជាសន្មតហៅទីនោះឈ្មោះភូមិបណ្ដោះ លុះយូរមកហៅថាភូមិត្រកោះមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ រួចព្រះរាជាបាននាំព្រះរាជបុត្រមកដល់ព្រះពន្លា ដែលឲ្យធ្វើនៅជើងភ្នំនោះ បានរើព្រះរោគព្រះរាជបុត្រ រកពេទ្យ ថ្នាំឱសថមើល មិនមានធ្វេសប្រហែស ទុកជាមានឱសថថ្នាំបម្រើពូកែយ៉ាងណាយកទៅដាក់មើល ព្រះរោគព្រះរាជបុត្រព្រះរាជានោះ ក៏មិនបានធូរស្បើយស្រាកស្រន់សោះ និងរឹតតែប្រឈួនខ្លាំងឡើង ក៏សោយព្រះវិលាល័យអស់ព្រះជន្មនៅទីនោះ ព្រះរាជា ព្រះអគ្គមហេសី និងពួកស្នំ ពួកពលសឹងសោយវិយោគយំស្រែក រួចសព្វគ្រប់នឹងរៀបពិធីធ្វើបុណ្យឈាបនកិច្ចជាឱឡារិកនៅទីនោះ បានជាព្រះរាជាសន្មតភ្នំនោះ ហៅថាភ្នំអាស្នំមានទុកត្រង់ទីដែលធ្វើព្រះពន្លាព្រះរាជានៅថែព្រះរោគ លុះដល់ព្រះរាជបុត្រសោយទិវង្គតនោះ ហៅថាភូមិអាសន្នមានទុក្ខ លុះដល់តៗមកហៅថាភ្នំសន្ទុក និងភូមិសន្ទុកវិញ បានជាដាក់នាមស្រុកនោះថាស្រុកសន្ទុក តាមនាមភ្នំនោះ និងភូមិនោះ ដល់មកសព្វថ្ងៃនេះ ។ ព្រះរាជា និងព្រះអគ្គមហេសីបានសោយរាជ្យនៅកម្ពុជរដ្ឋ បានធ្វើព្រះរាជដំណើរទៅឈប់សំចតនៅស្ទឹងសែន គ្រានោះហើយ ព្រះរាជហឫទ័យគ្រាន់រំដោះទុក្ខ និងកាន់តែកើតទុក្ខធ្ងន់ធ្ងរឡើង បានជួបនឹងសាមណេរមួយអង្គ លោកនិមន្តទៅ ជួបនឹងព្រះរាជានៅទីនោះ លោកសាមណេរបានឃើញព្រះរាជា និងអគ្គមហេសីសោយទុក្ខជាទម្ងន់ដូច្នោះ លោកបានថ្លែងសេចក្ដីសួរសាកទៅព្រះរាជាដែលមានទុក្ខជាទម្ងន់នោះ ទើបព្រះរាជាថ្លែងសេចក្ដីទុក្ខ ដែលព្រះរាជបុត្រទិវង្គតរលត់ខន្ធនោះលោកសាមណេរបានអធិប្បាយ ចាប់ធម៌វិន័យរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធយ៉ាងណា ព្រះរាជានិងអគ្គមហេសី មិនបាត់យំកើតទុក្ខសោះ លុះលោកសាមណេរអធិប្បាយថា បើព្រះរាជាចង់ឃើញព្រះរូបព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ត្រូវឲ្យរកជាងយកម្សៅ ឬដីមកសូន្យធ្វើជាព្រះរូបព្រះរាជបុត្រ ទុកគ្រាន់ទតជាលំហើយព្រះទ័យរំដោះទុក្ខ ។ ព្រះរាជាបានឮព្រះពុទ្ធដីកាលោកសាមណេរនោះហើយ ក៏មានព្រះទ័យត្រេកអរ បានចាត់ឲ្យរកជាងមកធ្វើសំណាកព្រះរូបព្រះរាជ-បុត្រនៅទីព្រៃ ១ លុះធ្វើរូបព្រះរាជបុត្ររួចហើយ ព្រះរាជាសព្វព្រះហឫទ័យបានស្រាកទុក្ខសោកនោះ ដោយបានសំយោគព្រះរូបព្រះរាជបុត្រ គ្រាន់ទតជាតំណាង បានទ្រង់សន្មតត្រង់កន្លែងជួបនឹងលោកសាមណេរនោះ ហៅថា ភូមិប្រាជ្ញាជី ត្រង់កន្លែងធ្វើសំណាកព្រះរូបព្រះរាជបុត្រ សន្មតហៅថាភូមិសំណាក ព្រះរាជាបាននាំព្រះអគ្គមហេសី និងសុំទុកពលទៅក្រសាលនៅទី ១ ខាងជើងភូមិសំណាក ទ្រង់ឃើញឆ្អឹងក្បាលក្រពើ ១ ធំ ដែលស្លាប់យូរហើយចោលនៅទីនោះ បានជាសន្មតទីនោះហៅថា ភូមិត្បូងក្រពើ ។ល។
តពីនោះមកច្រើនរាជ មិនដឹងជាព្រះនាមព្រះមហាក្សត្រឈ្មោះអ្វីមិនប្រាកដ មានស្ដេចត្រាញ់មួយព្រះអង្គ នៅស្ដីការរាជការនៅទីកំពង់ធំ មានឫទ្ធិខ្លាំងពូកែ ឮតែឈ្មោះស្ញប់ស្ញែង មិនមាននរណា និងសត្រូវណានឹងតទល់បាន ស្ដេចត្រាញ់នេះឈ្មោះពញាតេជោក្រហមក នៅក្រោមព្រះមហាអំណាចព្រះមហាក្សត្រ បើមានសឹកសង្គ្រាមជ័យមកទីណាៗ ព្រះរាជាខ្មែរយើងតែងចាត់ពញាតេជោក្រហមក ឲ្យទៅតតាំងច្បាំងឈ្នះសត្រូវគ្រប់អន្លើ សុទ្ធតែមានជ័យជំនះទាំងអស់ ព្រះរាជាតែងសព្វព្រះរាជហឫទ័យនឹងពញាតេជោក្រហមកនោះណាស់ទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ជារឿយៗមិនដែលដាច់ ពញាតេជោក្រហមក ក៏បានយកចិត្តទុកដាក់គោរព ប្រណិប័តន៍ព្រះបាទព្រះរាជាដោយស្មោះចំពោះ លុះដល់ពញាតេជោក្រហមកចាញ់ពស់មានរោគជាទម្ងន់ក៏លុះមរណា តទៅក៏បានទៅកើតជាអ្នកតានៅលើកំពូលភ្នំសន្ទុក ហៅថាអ្នកតាក្រហមក ជាមួយនឹងអ្នកតាឃ្លាំងមឿងនេះ នៅក្នុងភ្នំសន្ទុកអ្នកស្រុកមានសង់ខ្ទមធំមួយនៅលើកំពូលភ្នំសន្ទុក សន្មតហៅថាខ្ទមអ្នកតាក្រហមក មានរូបសឹងតែងបន្ទាន់សុពារសុខទុក្ខគ្រប់ជំពូកក្នុងស្រុក ហើយតែងរៀបពលីការលើអ្នកតានោះ ក្នុងមួយឆ្នាំត្រូវរៀបឡើងអ្នកតាម្ដង តែកាលណារៀបឡើងអ្នកតា មានភ្នាក់ងារអ្នកតាដើររៃស្រូវអង្ករ និងស្រាពីអ្នកស្រុកដែលនៅជិតខាង យកទៅរៀបឡើងអ្នកតានោះបើកាលណាមានផ្លាស់លោកចៅហ្វាយស្រុកសន្ទុក ហើយមានលោកចៅហ្វាយថ្មីចូលមកស្ដីការ ត្រូវរៀបឡើងអ្នកតា ដែលជាទំនៀមទម្លាប់ស្រុក តរៀងមកយូរណាស់ហើយ ។
បឹងល្វា នៅថ្ងៃ ១ ខែ ណូវ៉ម ឆ្នាំ ១៩៦៦
* * *
សេចក្ដីតំណាលរៀងៗមកថា មានបុរសកំសត់ទុរគតម្នាក់ឈ្មោះ ចៅញូង កំព្រាឪពុកនៅនឹងម្ដាយ ។ ចៅញូងនេះមានរូបខ្មៅក្រងែះ កើតដំបៅលេចបាតជើងដើរទៅណាមកណាប៉ះពៀចៗ ។ ថ្ងៃមួយ ចៅញូងទៅសុំនៅបម្រើសេដ្ឋីៗ ទទួលឲ្យនៅបម្រើតាមពាក្យសុំ សេដ្ឋីនោះមានកូនក្រមុំម្នាក់រូបល្អចំណាប់ ។ សេដ្ឋីបានប្រើឲ្យចៅញូងទៅឃ្វាលគោ ៥០០ ក្របី ៥០០ រាល់ៗថ្ងៃ ហ្វូងនោះធំជាងគេ ពួកដទៃៗ គេមិនត្រូវការឲ្យហ្វូងចៅញូងទៅជុំសោះ ។ លុះថ្ងៃក្រោយមកទៀត ចៅញូងដេញគោក្របី ទៅឃ្វាលកន្លែងមួយជិតខ្ទមអ្នកតា ហើយយកខ្ទមអ្នកតាធ្វើម្លប់នៅអាស្រ័យ ធ្វើសិស្សអ្នកតារៀងទៅ ក្នុងថ្ងៃនោះឯងមានភ្លៀងធ្លាក់យ៉ាងខ្លាំង ហើយមាននាងនាគមកលេងទឹក ស្រាប់តែពស់អ្នកតាក្រឡេកឃើញនាងនាគលេងទឹករូបល្អកាលណា ក៏វារលូនចេញទៅត្រកងឱបរួតនាងនាគនោះដោយសេចក្ដីស្រឡាញ់ ទទួលចៅញូងមើលឃើញពស់រួតនាងនាគដូច្នោះ ទើបស្រវាចាប់ដំបងសំពងក្បាលពស់ស្លាប់ក្នុងពេលនោះទៅ ។ ចំណែកនាងនាគបានរួចខ្លួនអំពីកណ្ដាប់ដៃនៃពស់នោះហើយ មានសេច-ក្ដីត្រេកអរយ៉ាងក្រៃលែង ទើបបែរប្រាប់ទៅចៅញូងថា បងៗអម្បាញ់មិញនេះប្អូនភ័យស្ទើរស្លាប់ កុំតែបងឯងជួយខ្ញុំៗ ប្រហែលជានឹងស្លាប់ជាប្រាកដ តែមិនអីទេបង បងឯងជួយខ្ញុំក្នុងវេលាក្រដូច្នេះ ខ្ញុំមិនភ្លេចបងទេ ចាំថ្ងៃក្រោយខ្ញុំសូមតបគុណបងវិញ នាងនាគក៏បាត់ខ្លួនក្នុងពេលនោះ ទៅ ។ មិនយូរប៉ុន្មានស្រាប់តែឃើញតាចាស់ម្នាក់ដើរមក ឃើញពស់ស្លាប់នៅកន្លែងនោះ ទើបសួរថា អ្នកណាវាយពស់ស្លាប់ ? ចៅញូងតបថា ខ្ញុំហ្នឹងហើយវាយពស់ស្លាប់តា ទើបតាសួរថា ហេតុដូចម្ដេចទើបឯងវាយវា ? ចៅញូងតបថា ព្រោះខ្ញុំចង់ជួយសង្គ្រោះនាគដែលធ្លាក់ខ្លួនក្នុងគ្រាក្រ។ តាចាស់បានឮសំដីចៅញូងនិយាយប្រាប់ដូច្នោះ ក៏តាំងឲ្យពរសព្ទសាធុការចំពោះចៅញូងសព្វគ្រប់ហើយ ទើបប្រាប់ថា យើងនេះហើយជាឪពុកនាងនាគក្នុងស្ថានពិភពនាគ ដែលយើងក្លែងខ្លួនជាតាចាស់មកនេះដោយយើងចង់ដឹងថា ចៅឯងនិយាយត្រង់ទៅត្រង់មក ក៏និយាយម្ដងដូច្នេះម្ដងដូច្នោះ តែឥឡូវនេះយើងដឹងច្បាស់ថាចៅឯងជាមនុស្សមានចិត្តស្លូតត្រង់ចំពោះការសង្គ្រោះអាយុសត្វមែនៗ បើដូច្នេះតានឹងឲ្យប្រាក់ ១ បង្វេច មាស ១ បង្វេច ដល់ចៅឯង ។ ចៅញូងឮសំដីព្រះឥន្ទថាដូច្នោះ មានសេចក្ដីត្រេកអរពន់ពេក ទើបប្រាប់តាថា លោកតាៗ ខ្ញុំបាទសព្វថ្ងៃនេះចៅបម្រើគេទេ ខ្ញុំមិនចង់បានទេបង្វេចប្រាក់មាសច្រើនម្ល៉េះ ខ្ញុំគ្មានកន្លែងទុកដាក់ទេលោកតា ទើបថាបើដូច្នោះចៅឯងចង់បានអ្វី ? ចៅញូងប្រាប់ថា ខ្ញុំបាទចង់បានតែរបស់ណាដែលទុកដាក់ងាយៗ ទើបតាប្រាប់ថា បើចង់បានរបស់ទុកដាក់ងាយ ចូរចៅឯងហារមាត់ឡើង តានឹងស្ដោះទឹកមាត់ឲ្យ ចៅញូងក៏ហាមាត់ ១ រំពេច តាស្ដោះទឹកមាត់ឲ្យភ្លាម ហើយប្រាប់ថាៈ ពីថ្ងៃនេះទៅចៅឯងចង់បានអ្វី ហៅបានទាំងអស់ដោយសំដីប្រើទូទៅ តែចៅឯងកុំមើលងាយមនុស្សឲ្យសោះ កុំទុកចិត្តមនុស្ស ។ ថាដូច្នេះហើយ ព្រះឥន្ទក៏បាត់ខ្លួនទៅ ចំណែកចៅញូងបានរបស់ពូកែកាលណា ក៏និយាយប្រាប់ហ្វូងគោក្របីថា នែ ! ពួកយើង ឯងចូរនាំគ្នាទៅចូលក្រោលទៅល្ងាចហើយ ហ្វូងគោក្របីក៏ទៅចូលក្រោលមែន ព្រឹកឡើងប្រាប់ថា ថ្ងៃហើយនាំគ្នាចេញទៅស៊ីស្មៅក្បែរមាត់ស្ទឹងជិតខ្ទមអ្នកតាទៅ ហ្វូងគោក្របីក៏នាំគ្នាចេញមែនតាមពាក្យចៅញូងទាំងអស់ ។ និយាយពីសេដ្ឋីមានកូនក្រមុំល្អនោះឯង ស្ដេចក្រុងចិនចូលមកដណ្ដឹង សេដ្ឋីឪពុកតម្រូវសំពត់កោសេយ្យ ភស្ដុ ១ គូ ស្ដេចក្រុងចិនក៏យល់ព្រម ហើយចរចេញទៅ ។ ចំណែកខាងចៅញូងឮថាស្ដេចពីណាមកចង់បានកូនក្រមុំសេដ្ឋីដូច្នោះ នឹកខឹង ក៏ពោលម្នាក់ឯងថា អញអើយអញ ! ដែលខំចូលខ្លួនទៅសុំបម្រើសេដ្ឋីនោះ ព្រោះអញមើលឃើញកូនក្រមុំហ្នឹងឯង តែមិនហ៊ាននិយាយ ព្រោះខ្លួនអ្នកកម្សត់ខំប្រឹងប្រែងព្យាយាមធ្វើការ ដំបៅលេចបាតជើងឈាមរហាម ស៊ូតែអត់មិនចេញស្ដី ព្រោះមានសេចក្ដីប្រាថ្នាចង់បានកូនក្រមុំសេដ្ឋីនេះធំណាស់ ហើយពាក្យអ្នកប្រាជ្ញលោកថា ខន្តីក្ដី វីរិយក្ដី នឹកឃើញទាំងពីរនេះជាគូដៃសម្រាប់បបួលគ្នាដើររកសេចក្ដីចម្រើន ។ ហេតុនេះខ្លួនអញតាំងពីដើមរហូតមក ក៏បានប្រព្រឹត្តធម៌ទាំងពីនេះហើយ បើដូច្នេះអញត្រូវប្រដេញយកកូនក្រមុំនេះឲ្យបាន ចៅញូងពោលម្នាក់ឯងមិនទាន់ផុតមាត់ ស្រាប់តែកប៉ាល់ជំនួញមួយមកដល់ភ្លាម ចៅញូងស្រែកថាៈ កប៉ាល់ឈប់ៗ ! កប៉ាល់ក៍ទៅមិនរួច ទើបចៅញូងសួរទៅថៅកែកប៉ាល់ ឈប់ធ្វើ អ្វី ? ថៅកែឆ្លើយថាមិនឈប់ទេ តែវាកឿងទៅមិនរួច ។ ទើបចៅញូងប្រាប់ថា ថៅកែឯងអ្នកមាន ខ្ញុំអ្នកក្រ បើថៅកែជួលខ្ញុំៗ ជួយធ្វើឲ្យកប៉ាល់ទៅបាន ថៅកែថាខ្ញុំសុខចិត្តជួលបើអ្នកឯងធ្វើឲ្យទៅបាន ទើបចៅញូងថា ថៅកែឲ្យអ្វីខ្ញុំ ? ថៅកែថាអ្វីក៏ឲ្យបើកប៉ាល់ទៅបាន ចៅញូងថាបើដូច្នោះថៅកែឲ្យសំពត់ជាកោសេយ្យភស្ដុខ្ញុំ ១ គូមក ថៅកែក៏ឲ្យសំពត់ ១ រំពេច ចៅញូងប្រាប់ថាកប៉ាល់ទៅចុះ កប៉ាល់ក៏ទៅមែន ចៅញូងបានសំពត់កោសេយ្យភស្ដុវេលាណា ក៏យកទៅផ្ទះ ។ លុះសេដ្ឋីបានឃើញសំពត់ល្អកាលណា ទើបប្រាប់ខ្ញុំបម្រើទៅវាយសម្រាតយកពីម្ដាយចៅញូងៗ ក៏សន្លប់នូវនឹងកន្លែង ដំណឹងនោះឮដល់ចៅញូងៗ ខឹងខ្លាំងពេកក៏រត់ម្នីម្នាលើកម្ដាយ ថាម៉ែក្រោក ម្ដាយក្រោកភ្លាមទៅផ្ទះទៅ ។
និយាយពីកូនក្រមុំសេដ្ឋីទាំងពីរ មានគេមកដណ្ដឹង វេលាឪពុកខំត្បាញសំពត់រាល់ថ្ងៃ ចៅញូងខឹងខ្លាំងពេកក៏ប្រាប់កីតម្បាញថា បើអ្នកណាមកត្បាញក្ដី ប៉ះពាល់ក្ដី ឲ្យជាប់គ្នាទាំងអស់ កុំឲ្យទៅណាមកណារួច លុះដល់ពេលបាយ កូនក្រមុំដែលត្បាញក្រោកឡើងមិនរួច ហៅសេដ្ឋីទៅជួយជាប់ថែមទៀត ហៅខ្ញុំប្រុសស្រីទៅជួយ ជាប់ទាំងអស់គ្នាទៀត ឃើញលោកសង្ឃនិមន្តដើរ ស្រែកឲ្យលោកជួយក៏ជាប់ទាំងលោកសង្ឃ ទាំងបាសកច្រឡំគ្នាវរ លុះដល់ពេលល្ងាច ចៅញូងដេញគោក្របីចូលក្រោល ទើបសេដ្ឋីថា ចៅញូងឯងជួយអញផង អញទាំងអស់គ្នានេះជាប់នឹងកីក្រោកទៅណាមិនរួចទេ ទើបចៅញូងឆ្លើយថា សេដ្ឋីឲ្យកូនក្រមុំខ្ញុំទើបខ្ញុំជួយ សេដ្ឋីឮដូច្នោះខឹងខ្លាំងណាស់ តែមិនដឹងធ្វើដូចម្ដេចក៏ថា អើអញឲ្យកុំភ័យ ឯងជួយអញសិន ហើយចៅញូងប្រាប់ថា នាំគ្នាក្រោកឡើងលោកសង្ឃអីច្រឡំគ្នានឹងឧបាសកដូច្នេះ នេះទៅលោកសង្ឃទៅវត្តទៅ ឧបាសកទៅផ្ទះទៅ អ្នកទាំងនោះបានរួចអំពីគ្រោះថ្នាក់ទាំងនោះអស់ហើយ ក៏នាំគ្នាថ្វាយបង្គំចៅញូងថា អ្នកមានបុណ្យទេតើ ដោយសេចក្ដីអស្ចារ្យខ្លាំងណាស់ ព្រោះធ្លាប់តែឃ្វាលគោសព្វថ្ងៃ ឥឡូវនេះក៏មាត់ទិព្វអីភ្លាម ។ ចៅញូងដឹងច្បាស់ថាសេដ្ឋីលើកកូនក្រមុំឲ្យដូច្នោះ តាំងយកសំពត់កោសេយ្យភស្ដុ ១ គូនោះទៅជូនសេដ្ឋី សូមដណ្ដឹងសេដ្ឋីដោយការស្រួល ទើបសេដ្ឋីប្រាប់ថាកូននេះយើងមិនថាអីទេ តែពីថ្ងៃមុនស្ដេចក្រុងចិនគេមកដណ្ដឹង យើងថាឲ្យគេផុតទៅហើយ បើដូច្នេះឪពុកនឹងផ្សំផ្គុំឲ្យកូនឯងវិញចុះ ។ ចៅញូងទទួលពាក្យថាមិនអីទេលោកឪពុក រឿងរ៉ាវអម្បាលមាណស្រេចលើខ្ញុំទាំងអស់ ។ រឿងនោះឮដល់ស្ដេចក្រុងចិនៗ គិតថាឧបសគ្គកើតឡើងដល់អញហើយតើ បើដូច្នេះសេនាអាមាត្យពួកទាំងអស់គ្នា ចូរលើកទ័ពទៅដណ្ដើមយកកូនក្រមុំសេដ្ឋីឲ្យបាន លុះមកដល់មុខទ្វារនៃផ្ទះ សេដ្ឋីក្រឡេកឃើញមានសេចក្ដីព្រួយខ្លាំងណាស់ ហៅចៅញូងប្រាប់ថា កងទ័ពមកដល់ហើយ ចៅញូងថាលោកឪពុកកុំឲ្យភ័យអីចាំខ្ញុំវិញ ថាហើយចេញដើរតម្រង់ទៅប្រាប់ថា ពួកលីអាវុធឈរត្រង់ហ្នឹងហើយ ពួកនោះក៏ឈរមែនៗ ចៅញូងប្រាប់ថាយកអាវុធចូលមកឲ្យអញ នាំគ្នាថ្វាយបង្គំអញ ហើយនាំគ្នាចេញទៅទីលំនៅរបស់ខ្លួនវិញចុះ ។ កងទ័ពស្ដេចក្រុងចិនក៏ធ្លាក់ក្នុងអំណាចរបស់ចៅញូងៗ ថាយ៉ាងណាធ្វើតាមទាំងអស់ តាំងពីថ្ងៃដែលចៅញូងបានប្រពន្ធក្រមុំនោះមក ពួកអ្នកស្រុកស្រីប្រុសមកចំណុះចុះចូលធ្វើជាខ្ញុំបម្រើចៅញូងៗ ក៏បានទទួល ឋានៈជាសេដ្ឋីតំណាងបិតាតរៀងមក ។
ពណ៌នាដោយសេចក្ដីសង្ខេបខ្លីៗ តែប៉ុណ្ណេះ ។
* * *
មានរឿងព្រេងពីបរមតំណាលមកថា មានស្ត្រីម្នាក់ឈ្មោះ «ទែន» មកពីស្រុកត្រើយត្រាស់ បានមកពឹងបុណ្យតាដុងយាយជៃយ ដែលជាអ្នកមានស្ដុកស្ដម្ភមួយនៅក្នុងស្រុកឧត្ដុង្គ (សព្វថ្ងៃនេះ) ឯតាដុងយាយជៃយនោះគាត់មានកូនក្រមុំ ១ ឈ្មោះត្រចើលដោះក្រាល មានរូបឆោមល្អក្រៃលែងលើសស្រីទាំង ពួងអាយុទើបតែ ១៦ ឆ្នាំ តាដុងយាយជៃយ តែងបិទរាំងកូននោះមិនឲ្យអ្នកនីមួយឃើញ ក្រែងជ្រាបដល់ស្ដេចៗនឹងយកទៅ ។ កាលនាងទែនមកអាស្រ័យនៅនឹងគាត់ឃើញថា ជាអ្នកមានមា-យាទល្អល្មមនឹងរក្សាកូនរបស់គាត់បាន គាត់ក៏បណ្ដោយឲ្យនាងទែននាំនាងត្រចើលដោះក្រាលទៅរក្សាទុកក្នុង ខេត្តទ្រាំងដែលនៅស្រុកកំណើតរបស់នាងទែន ។ នាងទែនក៏ទទួលធុរៈនាំនាងត្រចើលដោះក្រាលទៅតាមសេចក្ដីប្រាថ្នារបស់តាដុងយាយជៃយ កាលនាងត្រចើលដោះក្រាលទៅនៅក្នុងទីនោះ អ្នកដែលបានឃើញរូបនាងហើយតែងសរសើរគ្រប់ៗគ្នា។និយាយពីមហេសីស្ដេចក្នុងនគរ(តែមិនប្រាកដព្រះនាម ទាំងស្ដេច ទាំងមហេសី) ប្រសូតរាជបុត្រមកជាពង ស្ដេចនោះសម្គាល់ជាឧបាទរ៍ ក៏ឲ្យយកទៅចោលក្នុងព្រៃឆ្ងាយ ។
កាលនោះមានព្រានព្រៃម្នាក់ដើរស្វែងបាញ់ម្រឹគ មកដល់ទីនោះក៏បានឃើញពងចម្លែក ទើបរើសមករក្សាទុកមើល ដ្បិតជារបស់ចម្លែក លុះរក្សាទុកបាន ៧ ថ្ងៃ ក៏ញាស់មកភេទមនុស្ស ព្រានព្រៃក៏ចិញ្ចឹមដូចកូន ឲ្យឈ្មោះថា «ប្រមាញ់វឹងស៊ុង» ព្រោះមិនដឹងជាកើតមកពីណា ? លុះអាយុបាន ១៦ ឆ្នាំ ប្រមាញ់វឹងស៊ុងក៏លាព្រានព្រៃជាឪពុកទៅស្វែងរកប្រពន្ធ ។
ប្រមាញ់វឹងស៊ុងដើរទៅជាយូរថ្ងៃ ទើបបានប្រទះឃើញនាងត្រចើលដោះក្រាល កើតមានសេចក្ដីប្រតិព័ទ្ធចង់បានជាប្រពន្ធ ក៏ចូលទៅគិតគូរនឹងនាងទែន ក៏ព្រមព្រៀងផងជាបណ្ដោះអាសន្ន ព្រោះនាងមិនមានអំណាចនឹងសម្រេចកិច្ចនោះពេញទី ។ ប្រមាញ់វឹងស៊ុងកាលទទួលដំណឹងស្រុះស្រួលប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏រៀបចំធ្វើប្រាសាទមានទាំងចំណារឲ្យនាងក្រចើលដោះក្រាលនៅស្រេចហើយក៏ផ្ដើមនឹងធ្វើពិធីមង្គលការ។ បានឲ្យនាងទែននាំកំណត់ថ្ងៃខែ ដែលនឹងរៀបមង្គលការ ទៅស្នើតាដុងយាយជៃយជាឪពុកម្ដាយ ហើយនឹងអញ្ជើញគាត់មករៀបចំមង្គលការ។ តាដុងយាយជៃយកាលបានទទួលកំណត់ហើយក៏យល់ ព្រមផង ហើយមកជាមួយនឹងនាងទែន លុះមកដល់កណ្ដាលផ្លូវជិតទៅស្រុកគុះហើយ ក៏កើតវង្វែងផ្លូវ នាំគ្នាដើរទៅៗ ក៏បានប្រទះនឹងក្មេងអ្នកឃ្វាលក្របី ក៏ស្រែកសួរថា (អាកី) ផ្លូវណាទៅទ្រាំង ទៅវាំងជន្លុះ ផ្លូវណាទៅគុះ ទៅស្រែរនោង ប្រាប់យាយតាផង ទៅឲ្យបានទាន់ការ ។
ក្មេងនោះប្រាប់ថាៈ តាដើរដោយជ្រុំ ឡើងលើខ្នងភ្នំ ចុះតាមទំនង ជិតដល់ប្រាសាទ តាបត់ទៀតហោង អស់ទេពតាផង រក្សាព្រៃព្រឹក្ស ដល់តាគិតនឹក ប្រគំភ្លេងថ្វាយ ។
បទដើមថាៈ
ជ្រទ្ងើយស្រងាត់ ដោះក្រាលមិនបាត់ កន្ទែនទ្រាំងណា
ភ្លេងខ្នោរខ្នងភ្នំ ឧត្ដមថ្លៃថ្លា របងរមាសជា
ភ្លេងអនផាត់ជាយ ។
បន្ទាយប្រាសាទ ទឹកជប់ជាប់ស្អាត នឹងភ្លេងក្រោមនាយ
ខ្ញុំផ្ដាំអ្នកតា ហើយនិងអ្នកយាយ កុំភ្លេចបទថ្វាយ
ធ្វើកុំឃ្លៀងឃ្លាត ។
ប្រមាញ់វឹងស៊ុង គិតរៀបអម្រុង ដោះក្រាលសំអាត
ឲ្យរៀបចំណី ថ្មីបរិសុទ្ធស្អាត លើកមកក្រាបបាទ
តាដុងយាយជៃយ ។
ទទួលស្ពកបាយ ពីកូនប្រុសស្រី ប្រាប់ពីវង្វេង
ផ្លូវកណ្ដាលព្រៃ តាដុងយាយជៃយ ប្រាប់តាមដំណើរ
ហើយទើបលេងភ្លេង ។
តាមបំណន់ក្មេង បង្គាប់នោះនៃ ទើបជ្រងស្រងាត់
កន្ទែនទ្រាំងស្រី ដោះក្រាលទាំងពីរ ខ្នេះខ្នោរខ្នងភ្នំ
របងរមាស ។
បន្ទាយពេញពាស ស្រងាត់ទូរគម ទឹកជប់ក្រោមនាយ
ថ្វាយគេពុតគ្រុំព្រហ្ម ហែបំណតខ្ញុំ សូរេចម៉្លេះហោង ។
ដោយហេតុនេះ ទើបកើតមានទំនៀមលេងភ្លេងទាំង ៩ បទគឺ ១ ជ្រងស្រងាត់, ២ កន្ទែនទ្រាំង, ៣ ដោះក្រាល, ៤ ខ្នោរ, ៥ ខ្នងភ្នំ, ៦ របងរមាស, ៧ បន្ទាយប្រាសាទ, ៨ ទឹកជប់, ៩ ក្រោមនាយ, ដរាបដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ចំណែកឯប្រមាញ់វឹងស៊ុង កាលរៀបការហើយ បានមកនៅឯស្រុកតាដុងយាយជៃយ គឺស្រុកឧត្ដុង្គសព្វថ្ងៃនេះ វេលាក្រោយមក បានជាស្ដេចសោយរាជ្យ ហើយប្រែព្រះនាមថា (ព្រះបាទធម្មវឹងស៊ុង) នឹងប្រែឈ្មោះស្រុកនោះថា (ស្រុកឧត្ដុង្គមានជៃយ) ។
ឈ្មោះនេះប្រាកដមានមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
* * *