នៅក្នុងឃុំច័ន្ទស ស្រុកសូទ្រនិគម ខេត្តសៀមរាប វត្តសឆ្លោង ក្លាយមកពីពាក្យថា វត្តឆ្លោង វត្តសឆ្លោងមានប្រាសាទបុរាណ គេដាក់នាមថ្មីទៀតថា វត្តប្រាសាទអណ្ដែត ប៉ុន្តែនាមដែលគេស្គាល់ច្រើនសព្វថ្ងៃនេះ ថាវត្តសឆ្លោង ។ មានរឿងព្រេងដែលទាក់ទងដោយវត្តសឆ្លោងនោះ លោកគ្រូចៅអធិការ វត្តព្រឹក្សាគគីធំ តំណាលប្រាប់ខ្ញុំថា៖ ហេតុដើមមានតាម្នាក់ចុះមកពីស្រុកសុរិន្ទ ក៏ហៅឈ្មោះគាត់ថាតាសុរិន្ទ ប្រពន្ធគាត់ឈ្មោះយាយដាម តាសុរិន្ទយាយដាម ចុះមកនៅធ្វើស្រែ ធ្វើចម្ការត្រង់កន្លែងនោះជាយូរឆ្នាំណាស់ ។ របៀបគាត់ធ្វើស្រែចម្ការម្ដងនោះ គាត់មានធ្វើខ្សែសំឡាញខ្សែនោះ គេយកស្លឹកត្នោត ឬស្លឹកចាកចងតគ្នាយូរវែងទៅ ហើយយកទៅចងព័ទ្ធជុំវិញស្រែឬចម្ការនោះ ដើម្បីឲ្យសត្វព្រៃ មានជ្រូកជាដើមខ្លាច និងធ្វើពពះ គឺការប៉ះដែលធ្វើពីស្លឹកពញឮផុងៗឲ្យសត្វខ្លាច និងឆ្លោងចន្លោងកកូនឈើធ្វើជារូបភាពមនុស្ស ដាក់ឲ្យសត្វព្រៃដើរជាដើមខ្លាច កុំឲ្យហ៊ានចូលមកស៊ីស្រូវគាត់ កន្លែងនោះលុះគេសាងឡើងជាវត្ត គេហៅថាឆ្លោងៗ មកពីធ្វើវត្តនៅទីដីដែលតាសុរិន្ទគាត់ឆ្លោងនោះ លុះចំណេរតមកក៏ក្លាយពាក្យទៅជាហៅថា វត្តសឆ្លោងៗសព្វថ្ងៃនេះឯង ។ ឯតាសុរិន្ទយាយដាមនោះ គាត់មានគងមួយឮសូរល្អណាស់ហើយពីរោះផង គងនោះហើយ ដែលគាត់ប្រើសម្រាប់ហៅមនុស្សមកប្រជុំគ្នា ធ្វើការងារនៅកន្លែងនោះ លុះដល់វេលាគាត់ត្រឡប់វិលទៅស្រុកកំណើតគាត់វិញ គាត់យកទាំងគងធំល្អនោះទៅផង លុះយកទៅវាធ្ងន់ពេកពិបាកយកទៅ គាត់ក៏កប់គងនោះលាក់ទុកក្នុងត្រពាំងទឹកមួយនៅខាងជើងស្រុកនោះ ទើបត្រពាំងនោះអ្នកស្រុកហៅថាត្រពាំងគង ក្លាយមកពីកប់គង លុះត្រពាំងនោះគោកដីអស់ទៅ ក៏ក្លាយជាដីវាលទំហំចំនួន ៥ ម៉ែត្រ សព្វថ្ងៃនេះហៅថា វាលគងៗ ។
* * *
មានរឿងមួយតំណាលថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ កាលនោះមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ ចៅក្ដាំងបាយ បុរសនោះជាអ្នកកម្សត់ទុរគត គ្មានទ្រព្យសម្បត្តិអ្វីឡើយ មាតាបិតាស្លាប់ចោលតាំងពីកុមារតូច បុរសនោះនៅជាមួយនឹងជីដូនដរាបមក ។ ថ្ងៃមួយអ្នកស្រុកជិតខាងគេបបួលគ្នាទៅអង្រុតត្រី ចៅក្ដាំងបាយក៏ទៅអង្រុតនឹងគេដែរ ។ លុះដល់ទៅកន្លែងអង្រុត គេអង្រុតគ្រប់គ្នា ចៅក្ដាំងបាយមិនអង្រុតនឹងគេទេ បែរជារកកន្លែងដេកទៅវិញ ។ ដល់ពេលជិតមកផ្ទះវិញ ក៏ចុះទៅអង្រុតក្បែរៗខាង បានត្រីដូចគេដែរ ។ ថ្ងៃមួយក្រោយមក គេបបួលទៅដេញទន្សាយ ចៅក្ដាំងបាយក៏ទៅនឹងគេទៀត ដេញយូរទៅឆ្កែចៅក្ដាំងបាយទៅគាស់ដីរលីងទទេ ហើយហិតក្លិនកាយដីទទេនោះ ។ ចៅក្ដាំងបាយនឹកឆ្ងល់ក៏ជីកតាមដែលឆ្កែកាយនោះមើល ជីកៗទៅបានឃើញពងសត្វមួយនៅក្នុងដីនោះ ប៉ុន្តែចៅក្ដាំងបាយមិនស្គាល់ជាពងសត្វអ្វីទេ ក៏រើសយកមកថែរក្សាទុកទៅ ។ ឯពងនោះគឺនាគវាពងកប់លាក់ទុក ។ ចៅក្ដាំងបាយថែប្រពៃណាស់ ។ ដល់កូននាគនោះធំឡើងកាលណា ក៏ឲ្យចៅក្ដាំងបាយជិះលើខ្នងខ្លួន ហើយហោះទៅកាន់ ស្រះបោក្ខរណី ដែលនាគបិតាខ្លួនស្លាប់ មកលេងកម្សាន្តសប្បាយ ទើបយកចៅក្ដាំងបាយទៅលាក់នៅរូងឈើមួយ ហើយខ្លួនឯងចុះទៅក្នុង ស្រះបោក្ខរណី ពួននៅក្នុងទីនោះ ។ ដល់ពេលដែលស្ដេចនាគជាបិតានាំបរិវារមកលេងទឹកក្នុងស្រះនោះ កូននាគក៏ចាប់ជើងប្រពន្ធទី ១ នៃស្ដេចនាគនោះដោយឧបាយ ប្រាថ្នាដើម្បីញ៉ាំងឪពុកឲ្យស្គាល់ថាខ្លួនជាកូន ប្រពន្ធនាគស្រែកឆោឡោឡើងមួយរំពេចថា អ្នកណាចាប់ខ្ញុំៗ កូននាគឆ្លើយថាខ្ញុំជាអ្នកចាប់ ។ ស្ដេចនាគថាអ្នកឯងមកពីណាមកហ៊ានចាប់ប្រពន្ធយើង ។ កូននាគថាខ្ញុំនៅក្នុងទីនេះ ហើយខ្លួនខ្ញុំនេះជាកូនលោកឪពុកទេ ។ ស្ដេចនាគថា យើងគ្មានកូនទេ ។ កូននាគថា ទេខ្ញុំពិតជាកូនលោកស្ដេចនាគ ក៏ហៅប្រពន្ធទាំងអស់មកសួររកហេតុផល ទើបធ្លាយថាប្រពន្ធទី ៣ មានពងលាក់កប់ទុកក្នុងដី ហើយកូននាគក៏ឆ្លើយថា អើខ្លួនខ្ញុំនេះគឺមនុស្សរើសយកមកពីក្នុងដី ហើយចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាមកជាយូរហើយ ស្ដេចនាគក៏សម្គាល់ថាជាកូនរបស់ខ្លួនពិតឥតសង្ស័យ ហើយស្ទុះទៅអង្អែលក្បាលហើយនិយាយថា នែកូនចុះមនុស្សដែលចិញ្ចឹមកូននោះតើនៅឯណា ចូរកូនទៅយកមក កូននាគក៏ទៅយកចៅក្ដាំងបាយមកបង្ហាញបិតាខ្លួនភ្លាម ស្ដេចនាគថា នែអ្នក ! អ្នកឯងបានចិញ្ចឹមកូនខ្ញុំៗ មានចិត្តត្រេកអរខ្លាំងណាស់ ដូច្នោះខ្ញុំសូមបូជាកែវមណីមួយដល់អ្នកឯង អ្នកឯងចូររស់នៅដោយប្រពៃ ព្រោះអាស្រ័យ កែវមណីនេះចុះ ។ ស្ដេចនាគ និងចៅក្ដាំងបាយប្រាស្រ័យគ្នាសព្វគ្រប់ហើយ ទើបលាគ្នាទៅកាន់លំនៅរៀងៗខ្លួន កូននាគទៅកាន់ពិភពនាគនឹងបិតាខ្លួន ចៅក្ដាំងបាយបានកែវមណីហើយ ក៏ត្រឡប់មកផ្ទះវិញដែរ ។ ឯកែវមណីនោះពូកែខ្លាំងណាស់គឺពេលកាន់ហើយហោះក៏រួច ឬបើចង់បានរបស់អ្វីៗ គ្រាន់តែយកមកឆ្លុះ ហើយនឹកឈ្មោះរបស់នោះ ក៏បានសម្រេចដូចប្រាថ្នាភ្លាម ។ ចៅក្ដាំងបាយតាំងពីពេលដែលបានកែវមណីនោះមកកាលណា
ក៏ល្បីថាជាអ្នកមានភោគសម្បត្តិយ៉ាងអស្ចារ្យក្នុងពេលនោះ ។ ល្បីឆ្ងាយទៅក៏ឮដំណឹងដល់ស្ដេចនគរដទៃ ស្ដេចនោះក៏ប្រើបុរសម្នាក់ឲ្យមកធ្វើជាឧបដ្ឋាកបម្រើចៅក្ដាំងបាយហើយប្រាប់កិច្ចឧបាយដល់បុរសនោះឲ្យលួចយកកែវមណីនោះមកឲ្យខ្លួន ។ ឯបុរសនោះមកដល់កាលណា ក៏និយាយសុំនៅបម្រើចៅក្ដាំងបាយ ដល់នៅយូរៗទៅចៅក្ដាំងបាយទុកចិត្ត បានឱកាសស្រួលក៏លួចយកកែវមណីនោះ មកថ្វាយស្ដេច ឯនគរខ្លួននោះទៅ ។ ចៅក្ដាំងបាយដល់ដឹងថាបុរសនោះលួចយកកែវមណីខ្លួនហើយ ក៏ប្រើឆ្កែ និងឆ្មាឲ្យទៅតាមយកមកវិញ ។ ឯឆ្កែនិង ឆ្មាដែលទៅតាមនោះ ទៅឆ្ងាយទៅៗបានទៅដល់ព្រែកមួយ រកអ្វីឆ្លងមិនបាន ឆ្មាចាប់ក្រពើ ឲ្យហែលចម្លង ក្នុងពេលដែលជិះក្រពើឆ្លងទឹក ឆ្កែសុំជិះត្រង់ក្បាល ដល់ក្រពើហែលចម្លងទៅ ឆ្កែភ័យខ្លាំងណាស់ ធ្លាយអាចម៍ដាក់ក្បាលក្រពើ ១ដុំ បានជាចាស់ៗនិយាយថា ក្បាល ក្រពើដែលមានកំប៉ុក ១ ដុំនៅពីលើនោះ គឺជាដុំអាចម៍ឆ្កែពីកាលនោះជាប់រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះឯង ។ លុះឆ្លងទឹកហើយខំដើរឆ្លងទៅទៀត បានដល់ទៅនគរនោះ ឆ្មាចាប់ពួកកណ្ដុររស់ឲ្យទៅកកេរហឹបដែលដាក់លាក់កែវមណី នៅលើប្រាសាទនោះមកឲ្យខ្លួន កណ្ដុរទាំងនោះនាំគ្នាទៅកកេរមួយរំពេច ធ្លាយហឹបនោះយកកែវមណីមកឲ្យឆ្មាភ្លាម។ ឆ្មាក៏ពាំកែវមណីនោះយកមក គ្រាន់តែចេញមកបានបន្តិច ឆ្កែគេសុំពាំម្ដង ក៏ដល់ព្រែក ដោយអំណាចកែវមណីក៏មានស្ពានឆ្លង កំពុងឆ្លងស្រាប់តែមានកុកមួយហើរពីលើ ស្រមោលចោលទៅក្នុងទឹកឆ្កែឃើញ ព្រះកែវមណីក៏ធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកត្រីលេបទៅឆ្មាចាប់អកឲ្យទៅចាប់ត្រីនោះ យកមកហែកយកកែវមណីនោះ ហើយឆ្មាក៏ពាំមកទៀត ដល់មក កាន់តែជិតដល់ផ្ទះ ឆ្កែសុំពាំម្ដងទៀត ដោយគំនិតចង់យកគាប់នឹងម្ចាស់ ។ គ្រាន់តែពាំបានបន្តិច ឃើញសត្វបោលកាត់មុខ ឆ្កែដេញបណ្ដើរព្រុសបណ្ដើរ ជ្រុះកែវមណីនោះទៀត ឆ្មារកឃើញក៏ពាំមក ឆ្កែរវល់តែរកឆ្មាដើរមកបានឆ្ងាយ ឆ្កែមកតាមដណ្ដើមពាំទៀតមិនទាន់ ឆ្មាមកដល់ឡើងលើផ្ទះ ជូនម្ចាស់ខ្លួនហោង ។ ឯឆ្កែមកដល់ទាល់គំនិត ក៏នៅត្រឹមខាងក្រោមផ្ទះម្ចាស់នោះឯង ។ បានជាចាស់ៗថាឆ្មាគាប់នឹងម្ចាស់បាននៅលើផ្ទះ ឯឆ្កែមិនបានគាប់ បានជានៅក្រោមផ្ទះឯចៅក្ដាំងបាយ ត្រូវនឹងពាក្យថា (បើបុណ្យមានមិនអីទេ) គឺពីដើមជាមនុស្សក្រសោះ ដល់ចិញ្ចឹមកូននាគបានកែវមណីក្លាយទៅជាអ្នកមាន ។ អាស្រ័យកម្មអតីត និងបច្ចុប្បន្នផ្សំគ្នា ៕
រឿងនេះជារឿងព្រេងនិយាយតៗ គ្នាមកយ៉ាងនេះ អ្នករៀបរៀង គ្រូបង្រៀន វត្ត អង្គរជ័យ ស្រុក កំពង់ត្រាច ខេត្តកំពត ។
(ប៉ូវ ទ្រី)
រឿង ហែផ្កាថ្វាយព្រះពុទ្ធ របស់ គង់ ចណ្ឌន
ផ្សារព្រៃទទឹង ស្រុកព្រៃឈរ កំពង់ចាម
ព.ស ២៤៩២ ម.ស ១៨៧០ ច.ស ១៣១០ ២០-៦-៤៩
ធ្វើនៅ ថ្ងៃ ៣ កក្កដា ឆ្នាំ ឆ្លូវ ឯកស័កត្រូវនឹង ថ្ងៃ ១៤ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៤៩
សេចក្ដីប្រារព្ធ
អំពីរឿងហែផ្កាថ្វាយព្រះ មានសាស្ត្រាស្លឹករឹត ១ ខ្សែ ពីបុរាណសម័យ ចងទុកមកជាយូរអង្វែងណាស់ ហើយមិនដឹងពីត្រឹមណា ថាមានមហាក្សត្រ ១ អង្គ ឈ្មោះ ព្រហ្មទត្តរាជ ស្វ័យរាជសម្បត្តិ តែឈ្មោះនគរសីមា និងជាតិសាសន៍អ្វីមិនមាន ក្នុងសម័យរាជ្យស្ដេចនោះ មានពួកក្មេងកុមារ ៥០០ នាក់ ជាគូកនគ្នា តែងទៅឃ្វាលគោក្របីនៅកន្លែងវាលធំៗ មានត្រពាំងទឹក សម្បូរដោយស្មៅគ្រប់មុខជាអាហារសត្វពាហនៈ នៅជិតត្រពាំងទឹក មានដើមជ្រៃមួយធំ មានមែកត្រសុំត្រសាយសាខា មានទេវបុត្រមួយអង្គឋិតនៅដើមរុក្ខជាតិនោះជាគេហដ្ឋាន។ កុមារទាំង ៥០០ ទៅឃ្វាលគោក្របីតែងតែជ្រកក្រោមម្លប់ជ្រៃ នាំគ្នាលេងល្បែងសព្វសារ-ជាតិ មានលេងហ៊ឹង និងវៃកូនគោល ជាដើម សើចហ៊ោកញ្ជៀវទ្រហឹងក្រោមម្លប់នោះជានិច្ចរាល់ថ្ងៃ ។ ពេលម៉ោង ៥ ល្ងាច គៀងគោក្របីទៅផ្ទះរៀងខ្លួន ព្រឹកឡើងឪពុកម្ដាយ វេចបាយសំណុំទឹកបំពង់ឲ្យឡើងដឹកគោក្របី ទៅជួបជុំគ្នាតែកន្លែងដូចសព្វដង លេងសប្បាយឥតទុក្ខភ័យព្រួយ ។
មានសម័យថ្ងៃមួយ ទេវបុត្រនៅដើមជ្រៃនោះ រំពឹងគិតមើលទៅដឹងថា កុមារគង្វាលគោក្របីទាំង ៥០០ នេះ កាលពីជាតិមុនមក បានធ្វើបុណ្យទានហែផ្កាថ្វាយព្រះជាមួយគ្នា ហើយក្នុងពួកកុមារទាំង ៥០០ មានកុមារម្នាក់ជាមិត្តសម្លាញ់គ្នាពីជាតិមុនមក ឯនាងម្នាក់ជាគូវាសនារបស់សម្លាញ់ ឃ្លាតទៅកើតរហូតដល់ស្ថានភុជង្គនាគឆ្ងាយគ្នាណាស់ ដូច្នេះគួរអញបំពេញកិច្ចឲ្យសម្លាញ់អញបានស្វ័យរាជសម្បត្តិជាស្ដេចផែនដី និងឲ្យជួបគូវាសនាផង ឯកុមារទាំងអស់ឲ្យបានធ្វើជាមន្ត្រីគ្រប់គ្នា ។
គិតស្រេច ទេវបុត្រសែកវិជ្ជាមហាស្នេហ៍រំលួយផ្លុំទៅលើកុមារជាសម្លាញ់ត្រូវសិល្ប៍ស្នេហ៍ លោឲ្យតែនឹកបន់ស្រន់ បាត់ចង់លេងល្បែង គ្រប់មុខជាមួយពួកម៉ាក នឹកចង់តែលេងឲ្យរកក្លើខ្លួនធ្វើជាស្ដេចនោះគឺសប្បាយចិត្ត គិតឃើញដូច្នោះក៏ឈប់លេងជាមួយគេ ឡើងមកអង្គុយសំកុកក្រោមម្លប់ជ្រៃ កុមារទាំងឡាយរត់មកសួរថា សម្លាញ់ឯងហេតុដូចម្ដេចក៏ឈប់លេង ឬមានអាក់អន់ចិត្តខឹងនឹងអ្នកណា ? កុមារនោះប្រាប់ថា យើងគ្មានអាក់អន់ចិត្តអ្វីទេ តែយើងដូចជាចេះតែឲ្យនឹកធុញទ្រាន់ មិនចង់លេងដដែលនេះសោះ បានជាឈប់អង្គុយស្ងៀមនេះ កុមារទាំងអស់សួរថា បើគ្មានសម្លាញ់ឯងនេះលេងល្បែងអ្វីដែលប្លែកទៅទៀតហើយ សប្បាយផង យើងតាម កុមារនោះប្រាប់ថា យើងចង់លេងតាមគ្នាធ្វើជាស្ដេច ធ្វើជាមន្ត្រី ហើយឲ្យមានសេនាទាហានគ្រប់មុខ កុមារទាំងអស់ក៏ព្រមព្រៀងមូលមតិគ្នា រៀបរើសខ្លួនម្នាក់ឲ្យធ្វើជាស្ដេច ប្រកាសសូត្រគ្រប់បីដង គ្មានឈ្មោះណាឆ្លើយទទួលធ្វើជាស្ដេចសោះ កុមារនាំសម្លាញ់ទេវបុត្រនោះឆ្លើយថា បើគ្មានឈ្មោះណាហ៊ានធ្វើស្ដេចទេ ទុកងារឲ្យយើងចុះធ្វើជាស្ដេច ក៏ប្រកាសប្រាប់កុមារទាំងអស់ឲ្យហៅខ្លួនថាស្ដេចក្មេង ស្ដេចក្មេងរើសយករូបណាគួរសមពេញចិត្ត ឲ្យធ្វើអគ្គមហាសេនា ឲ្យធ្វើកុង្សីទាំងមូល ធ្វើក្រុមរៀងទៅ បានរហូតដល់ទៅក្រុមមន្ត សល់ពីនោះតាំងធ្វើសេនាទាហានទាំងអស់ គ្រប់ទាំង ៥០០ នាក់ ស្ដេចក្មេងឲ្យអគ្គមហាសេនាធ្វើដំណាក់នៅ ឲ្យកាប់បន្លាគ្រប់មុខស្រាក់ព័ទ្ធធ្វើជាបន្ទាយទាំងបីធំល្វឹងល្វើយ ធ្វើបន្ទាយរាំងដំណាក់ ហើយមានទាហានចាំយាមទ្វារបន្ទាយ មិនឲ្យចេញចូលផ្ដេសផ្ដាស ឯដាវលំពែងឫស្សីធ្វើជាគ្រឿងសហ័ស ឪពុកកុមារទាំងអស់គ្មានដឹងសោះ នៅពេលល្ងាចឃើញមកផ្ទះរៀងខ្លួន ព្រឹកឡើងស្ពាយសំពាយបាយដឹកគោក្របីទៅឃ្វាល កិរិយាស្ដេចក្មេងដែលលេងទៅជាមានសេនាបតី ចេញចូលឡើងគាល់ដូចស្ដេចផែន-ដី ត្រាស់បង្គាប់ដូចម្ដេចធ្វើតាម ។
ក្រោយនោះ ទេវបុត្រនៅដើមជ្រៃ ទៅពន្យល់និមិត្តស្ដេចក្មេងថា បានធ្វើជាស្ដេចហើយ មិនត្រូវស្ងៀមកន្តើយ ត្រូវតែរៀបធ្វើបុណ្យហែផ្កា ទៅថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបក្នុងព្រះវិហារ នោះទើបមានចម្រើនតទៅ ស្ដេចក្មេងដឹងដូច្នោះ ចាត់សេនាទាហានឲ្យស្វែងរកផ្កាឈើស្រុកព្រៃ ដែលមានក្លិនពិដោរក្រអូបឈ្ងុយឈ្ងប់ ដោតចងជាភួង បាននាំនាម៉ឺនមុខមន្ត្រីសេនាទាហានហែទៅថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបក្នុងព្រះវិហារ សម័យនោះលោកសង្ឃរាជចៅអធិការវត្តមិននៅ ទៅលេងព្រៃ ព្រមទាំងភិក្ខុសាមណេរទាំងអស់ ទុកតែលោកសាមណេរតូចៗ ឲ្យនៅចាំកុដិ ស្ដេចក្មេងហែផ្កាទៅដល់វត្ត ប្រទក្សិណព្រះវិហាររួច ចូលទៅក្នុងព្រះវិហារចាត់ឲ្យទៅនិមន្តលោក គ្មានមួយអង្គសោះ ក៏ធ្វើសក្ការៈថ្វាយផ្កាព្រះពុទ្ធរូប រួចទេវបុត្រដើមជ្រៃខ្សឹបដាក់ត្រចៀកស្ដេចក្មេងថា ឲ្យស្ដេចរកជាងគំនូរគូររូបស្រីម្នាក់ភ្ជាប់នៅសសរព្រះវិហារ ហើយឲ្យដាក់អក្សរឈ្មោះ នាងក្រេបកម៉ុក ស្ដេចក្មេងសួរនាម៉ឺនទាំងអស់នឹងប្រើឲ្យគូររូបគ្មានអ្នកណាចេះ ខ្លះប្រកែកថាគូរមិនល្អ សុំឲ្យស្ដេចគូរខ្លួនឯងចុះ ស្ដេចក៏ឲ្យគេខ្ចីដីសលោកនេនមកគូរខ្លួនឯង គូររួចទេវបុត្រនិមិត្តគំនូរនោះល្អដូចស្រីទេពកញ្ញាស្ថានសួគ៌ា ដាក់អក្សរខាងក្រោមឈ្មោះ នាងក្រេបកម៉ុក នាំសេនាទាហានត្រឡប់មកដំណាក់ក្នុងព្រៃវិញ ។ យប់នោះស្ដេចព្រហ្មទត្ត សុបិន្តនិមិត្តឃើញថា បានជួបនាងក្រេបកម៉ុកល្អរកគ្មានពីរ បានស្និទ្ធស្នេហា លុះព្រឹកឡើងនឹកនាងព្រួយព្រះទ័យណាស់ បាននាំសេនាទាហានដឹកសេះទៅលេងព្រៃបរបាញ់សត្វ បានចូលទៅវត្ត ឡើងទៅថ្វាយបង្គំព្រះក្នុងព្រះវិហារ ឃើញគំនូរនៅសសរល្អដូចស្រីនៅស្ថានសួគ៌ ឃើញដាក់អក្សរថាឈ្មោះនាងក្រេបកម៉ុក ត្រូវដូចយល់សប្ដិស្រឡាញ់ស្មើនឹងខ្លួនទៅវិញ ក៏សួរលោកគ្រូថា នរណាគូរលោកគ្រូថាមិនដឹង លោកនេនតូចប្រាប់ថា ម្សិលមិញពួកគង្វាលគោក្របីហែផ្កាមកថ្វាយព្រះ ក្រែងគេគូរ ឲ្យអាមាត្យទៅហៅពួកគង្វាលគោក្របី ពួកសេនាទាហានសែងស្ដេចក្មេងមកដល់ ឡើងទៅថ្វាយបង្គំ តែស្ដេចក្មេងអង្គុយស្ងៀមមិនសំពះ ស្ដេចព្រហ្មទត្តខឹងណាស់គិតយកទោស ក្រែងខូចខានបាននាងក្រេបកម៉ុក ត្រឡប់ជាលួងសួរនាមគួរសម ។ ស្ដេចក្មេងនិយាយប្រាប់សព្វគ្រប់ ស្ដេចព្រហ្មទត្តថា បើឈ្មោះត្រូវ អ្នកទៅយកមកឲ្យយើង បើយកមិនបានទេនឹងយកទោសអស់ ១ ពូជ ១ ត្រកូល ស្ដេចក្មេងថាទៅយកមកថ្វាយបាន តែសុំសេនាទាហាន ១០០ នាក់ និងសំពៅ ១ ហើយនិងសម្លៀកបំពាក់ដូចស្ដេចផែនដី ។ ស្ដេចព្រហ្មទត្តព្រមឲ្យ ក៏ចេញសំពៅទៅរកនាងក្រេបកម៉ុក បានកែវដើរលើទឹក និងមុជទឹក ជ្រែកទឹក ជ្រែកដី បានទៅដល់ស្ថានភុជង្គនាគ ជួបនាងក្រេបកម៉ុក ក៏បាននាំនាងមក បោកនាយសំពៅបានខ្សែចងនឹងដំបងវាយផង នាំនាងក្រេបកម៉ុកមកដល់ស្រុក ស្ដេចព្រហ្មទត្តលើកទ័ពទៅដណ្ដើម ស្ដេចក្មេងប្រើខ្សែឲ្យចង ប្រើដំបងឲ្យវៃ ស្លាប់អស់ទៅ ។ ពួកសេនាទាហានហែទៅអភិសេកឲ្យសោយរាជ្យសម្បត្តិ ។
សង្ខេបដោយសេចក្ដីប្រារព្ធ និងអស់យ៉ាងពិស្ដារវែងណាស់ ។
មាននិទានមួយទៀត ក្នុងគម្ពីររាជការទីពីរ ខាងចុងខ្សែមិនចាំពីនាងស្ត្រីម្នាក់មានឈ្មោះមិនប្រាកដ ។ កើតរោគដំបៅពេញ ខ្លួនខ្មាសគេមិនហ៊ានដើរទៅណាឆ្ងាយជិត ពួននៅតែក្នុងផ្ទះ លុះតែពេលស្ងាត់ ឬរាត្រីយប់ ទើបហ៊ានចេញក្រៅចុះដី ។ នាងនោះមានដាំដើមផ្កា ដែលមានក្លិនក្រអូបឈ្ងុយឈ្ងប់ច្រើនមុខ ដាក់ផើងហែតាមរានហាលផ្ទះបាយ ថ្នាក់ថ្នមស្រោចទឹកថែរក្សាតែដើមផ្ការាល់ថ្ងៃ ។ អ្នកស្រុកទាំងឡាយ មានកិច្ចធ្វើបុណ្យទាន ទៅទិញតែផ្កាពីឪពុកម្ដាយនាងដំបៅពក យកទៅធ្វើគ្រឿងសក្ការបូជាថ្វាយ ព្រះ ។ល។
សម័យថ្ងៃមួយ អ្នកស្រុកធ្វើរោងទាន និមន្តព្រះបទុមុត្តសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រមទាំងព្រះថេរានុត្ថេរៈជាច្រើនទៅវេរភត្តថ្វាយ ។ បណ្ដាជនជិតឆ្ងាយមកជួបជុំខ្ញៀវខ្ញា ទាំងស្ដេច មន្ត្រី នាងដំបៅពកបានដឹងដូច្នោះមានចិត្តដ៏ជ្រះថ្លាដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ គិតទៅឲ្យខ្លួនអញកើតមកមានកម្មពៀវេរា ដំបៅពកបែកស្អុយពេញខ្លួន នឹងទៅចូលជិតគេកាលណាបាន នឹកតូចចិត្តនឹងកំណើតខ្លួនខ្លាំងណាស់ មិនដឹងធ្វើដូចម្ដេចនឹងបានកាន់ផ្កាដៃឯង ទៅថ្វាយព្រះសុំឲ្យដោះកម្មពៀរចេញ មកសំពះឪពុកម្ដាយថា សុំឲ្យឪពុកម្ដាយមេត្តាជួយសង្គ្រោះកូន បើកាលណាមានបុរសក្ដី ស្ត្រីក្ដីដែលធ្លាប់ស្គាល់រាប់អានគ្នា ក៏ស្វែងទៅស្ដាប់ធម្មទេសនាដើរមក ចំណេះសុំផ្ញើផ្កានឹងគេទៅថ្វាយព្រះឲ្យកូនផង សុំឲ្យបានដោះកម្មពៀរ ព្រោះផ្កានេះជា
កម្លាំងរបស់កូនដាំថែទាំស្រោចទឹក ។ ឪពុកម្ដាយអាសូរដល់កូនណាស់ ថាមិនអីទេ ចាំឪពុកទៅចាំខាងដើមផ្លូវ ផ្ញើផ្កានេះនឹងគេយកទៅថ្វាយព្រះឲ្យកូន កូនកុំភ័យនាងដំបៅពកទទួលសាធុលោកឪពុកៗមានចិត្តសប្បុ-រសមេត្តាកូន កូនសុំឲ្យបានចាកផុតកម្មពៀរវេរាត្រឹម ណេះ ។ អនាគតជាតិទៅមុខ កុំឲ្យរោគាព្យាធិមកបៀតបៀនបានឡើយ ឪពុកម្ដាយក៏ឲ្យពរកូន សុំឲ្យកូនបានសម្រេចគិតដូចប្រាថ្នា ។
នាងដំបៅពកទៅកាច់ផ្ការើសបានប្រាំទងយ៉ាងល្អៗ ហើយមានក្លិនក្រអូបឈ្ងុយឈ្ងប់ ចងផ្ដុំគ្នាជាភួងៗ យកមកជម្រាបជូនឪពុកម្ដាយសុំឲ្យផ្ញើទៅថ្វាយព្រះ មានប្រាថ្នាគិតផ្សេងៗទៀត ។ល។
ឪពុកនាងកាន់ភួងផ្កាដើរស្វែងទៅចាំនៅដើមផ្លូវ ដែលគេតែងដើរកាត់ទៅស្ដាប់ទេសនា មួយស្របក់ ឃើញកូនកំលោះអ្នកមានសម្បត្តិម្នាក់ តែងខ្លួនស្អាតបាតដើរតម្រង់មក ឪពុកនាងមើលទៅស្គាល់ជាក់ ព្រោះអ្នកមាននោះ ឪពុកនាងធ្លាប់ទៅពឹងរកទ្រព្យសម្បត្តិគេជាចម្ការ ក៏សំពះសួរគួរសមថា លោកក្មួយកំលោះអញ្ជើញទៅណាតែម្នាក់ឯងដូច្នេះ កំលោះប្រាប់ថា ខ្ញុំទៅស្ដាប់ធម្មទេសនានឹងគេម្ដង ហេតុដែលមិននិយាយអ្វី ហើយនឹងមិនឲ្យមានគ្នាជូនឈូឆរនេះ ដោយយល់ឃើញថា មិនគួរដល់អ្នកស្វែងរកស្ដាប់ធម្មទេសនា ឪពុកនាងថា បើដូច្នោះខ្ញុំសុំផ្ញើផ្កាទៅថ្វាយព្រះឲ្យផង ។ ផ្កានេះកូនក្រមុំខ្ញុំវាដាំថែទាំស្រោចទឹក តែវាចេះតែឈឺខ្វិនជើងដៃដើរពុំរួច ឲ្យខ្ញុំយកផ្កានេះមកផ្ញើទៅថ្វាយព្រះ ឥឡូវបុណ្យផលបានជួបនឹងលោកក្មួយ សុំផ្ញើទៅថ្វាយព្រះផង កំលោះនោះក៏ទទួលយកទៅដោយទើសទ័លស្គាល់គ្នា មិនដឹងជានាងនោះកើតដំបៅពក ស្មានថាឈឺបន្តិចបន្តួច ទៅដល់កណ្ដាលផ្លូវជួបកំលោះ ៣ នាក់ ម្នាក់ជាមិត្តសម្លាញ់ខ្លួន កូនអ្នកមានសម្បត្តិដូចគ្នា សួរគ្នាទៅវិញទៅមក ថាសម្លាញ់ទៅណាមកណា ប្រាប់គ្នាទៅវិញទៅមកថា ទៅស្ដាប់ធម្មទេសនា ។ សម្លាញ់ម្នាក់សួរថា សម្លាញ់ឯងបានផ្កាមកពីណាធុំក្រអូបល្អម្ល៉េះ សម្លាញ់ម្ខាងប្រាប់ថា ផ្កានេះមនុស្សក្នុងទំនុកបម្រុងរបស់យើងនៅភូមិចុងផ្សារ ថាកូនក្រមុំគាត់នោះ នាងឈឺខ្វិនជើងដៃ សុំផ្ញើផ្កាទៅថ្វាយព្រះឲ្យគាត់ ។ កំលោះ ២ នាក់ ដែលដើរជាមួយសម្លាញ់ម្ខាង នៅភូមិជិតនាងដំបៅពកស្ដាប់ឮស្គាល់ជាក់ ឆ្លើយកាត់ថា ឱព្រះម្ចាស់ថ្លៃអើយ បើដូច្នោះខ្ញុំបានស្គាល់ហើយ នាងនោះមិនមែនគ្រាន់តែឈឺខ្វិនជើងដៃទេ កើតដំបៅពកពេញខ្លួនស្អុយគគ្រុក ដើរទៅជិតផ្ទះស្ទើរតែមិនបាន នៅផ្ទះនោះមានផ្កាមែន សម្លាញ់ ១ ចំអន់លេងលាយមែនថា ផ្កាគេទុកជារូបស្ត្រី ឥឡូវសម្លាញ់ឯងទទួលផ្ការបស់មេដំបៅពកមក មានពៀរបានធ្វើប្ដីវាហើយមិនរួចទេ សម្លាញ់ ១ ឮសម្លាញ់ ១ ថាដូច្នោះជឿជាក់ នឹកអៀនខ្មាស់គេតូចចិត្តណាស់ បោះភួងផ្កាចោលទៅ ។
ក្រោយនោះមានមហាក្សត្រ ១ អង្គ ជិះសេះទៅជាមួយអាមាត្យម្នាក់ បំណងទៅស្ដាប់ធម្មទេសនា ងាកព្រះនេត្រទៅឃើញភួងផ្កានៅប្រមាណ ប្រាប់អាមាត្យឲ្យរើសមកថ្វាយ ទ្រង់សសើរថាផ្កានេះមានក្លិនពិដោរក្រអូបល្អណាស់ ប្រហែលជារបស់ឈ្មោះណាជ្រុះជាក់ ដូច្នេះគួរយកទៅថ្វាយព្រះ ដល់ទៅរោងទាន ទ្រង់ប្រកាសសួរថា មានឈ្មោះណាជ្រុះផ្កាកណ្ដាលផ្លូវទេ ឥតមានជនម្នាក់ឆ្លើយសោះ ទ្រង់រកទីស្ថានដោតជាគ្រឿងសក្ការបូជាថ្វាយព្រះទៅ បុរសដែលបោះផ្កាចោលក៏បានឃើញថាជាស្ដេច លើកភួងផ្កាប្រកាសកណ្ដាលជំនុំដែរ តែនឹកឡើងចេះតែអៀនខ្មាស់ ស្ងៀមមិនស្រដី ។
លុះកន្លងជាតិទាំងអស់គ្នាទៅ បុរសទទួលបញ្ញើផ្កា ទៅកើតជាកូនសេដ្ឋី នាងដំបៅពកក៏កើតជាកូនសេដ្ឋី នៅស្រុកផ្សេងគ្នា រូបល្អដូចគំនូរគូរច្នៃ រកស្ត្រីក្នុងលោកិយប្រៀបផ្ទឹមពុំបាន តែមានឈ្មោះពុំទាន់ប្រាកដនៅឡើយ ស្ដេចដែលរើសផ្កាទៅថ្វាយព្រះ ក៏មកកើតជាស្ដេចទៀត ឈ្មោះព្រះបាទច័ន្តបជោត ។ សេដ្ឋីទាំងសងខាងផ្សំផ្គុំកូនប្រុសស្រីរៀបការជាប្ដីជាប្រពន្ធឲ្យ ។
បុរសក្រឡេកឃើញនាង ឲ្យតែមានចិត្តក្ដៅក្រហាយស្អប់ ដោយខំមកបិទបាំងគិតថា មេនេះល្អហួសស្រីទាំងឡាយ ដូច្នេះមិនគួរយកធ្វើប្រពន្ធ តែនឹងប្រកែកខ្លាចឪពុកម្ដាយ ដឹកគ្រឿងបណ្ណាការអស់មកហើយ ខំអត់ធ្មត់សំពះការទៅ ការរួចមិនជិតនាងនោះសោះ នាងនៅខាងក្នុងបុរសរត់ចេញមកក្រៅ នាងចេញតាម ក៏បុរសគេចទៅក្នុងមិនស្ដីរកសោះ បាន ៣ ថ្ងៃ បញ្ឆោតនាងថាអផ្សុកណាស់ ឲ្យជូនទៅលេងព្រៃ ប្រាប់ថា កុំឲ្យខ្ញុំប្រុសស្រីណាទៅជាមួយហើយនឹងកុំប្រាប់វាឲ្យដឹង ។
ពេលមាន់រងាវប្រហែលម៉ោង ៤, ៥ ជិតព្រឹក ជូននាងឲ្យចុះដីឆាប់ នាំដើរទៅឆ្ងាយទៅៗ ឃើញដើមល្វា ១ ធំ ផ្លែទុំក្រហមច្រាល កាប់បង្វែង ចង់ប្រើនាងឲ្យឡើងបេះឲ្យស៊ី បើមិនឡើងបេះឲ្យស៊ីទេ ទុកថាមិនស្រឡាញ់ប្ដី លែងយកគ្នាត្រឹមណេះហើយ នាងក៏ខំឡើងទៅដល់ប្រកៀបផុតបង្វែង បុរសកាប់ចំណងទាញបង្វែងចោល ហើយកាប់បន្លាអូសស្រាស់គល់ជុំវិញ ភៀសខ្លួនគេចចោលនាងបាត់ទៅ ។ ព្រឹកឡើងស្រាប់តែបាត់ខ្លួនទាំងពីរនាក់ ផ្អើលរកជ្រួលច្រាល ។ល។
និយាយពីស្ដេចច័ន្តបជោត ដែលជាតិមុនរើសយកផ្កានាងទៅថ្វាយព្រះពុទ្ធមុត្តរ អផ្សុកខ្លាំងណាស់ នៅក្នុងដំណាក់ពុំបាន នាំសេនាទាហានទៅលេងព្រៃ ឃើញនាងនៅលើដើមល្វាក៏ឲ្យអាមាត្យយកបង្វែងដដែលដាក់ចងនាងឲ្យចុះមក សួរដឹងហេតុរឿងសព្វគ្រប់ នាំយកទៅនគររៀបអភិសេក លើកជាអគ្គមហេសីធំ ឲ្យឈ្មោះនាងបរមនាមរើសពីដើមល្វាមក ។
សង្ខេបទុកថា ចប់តាមសេចក្ដីប្រារព្ធនេះ ។
* * *
រឿងព្រះ ៤ ព្រះភ័ក្ត្រ និងអ្នកតាសំពៅធ្លាយ មានសេចក្ដីទាក់ទងនឹងគ្នាតាំងពីដើមរៀងមក លុះដល់មកខាងចុងមានសេចក្ដីប្លែកគ្នាខ្លះៗ ត្រង់ដែលប្លែកគ្នានោះ បើនឹងសង្កេតតាមរឿងរ៉ាវទៅក៏ល្មមកំណត់ទុកជាប្រវត្តិរបស់ភូមិស្រុកបាន ហេតុនេះបានជាខ្ញុំខំរៀបរៀងនាមទំនងពាក្យចាស់ពីបុរាណ មានពោលទុកតៗមក ដូចមានសេចក្ដីតទៅនេះ ។
អំពីព្រះពុទ្ធបដិមាករៈ មានសេចក្ដីតំណាលថា កាលនោះមានព្រះមហាក្សត្រា ១ ព្រះអង្គ ទ្រង់សោយរាជ្យក្នុងកោះគោកធ្លក នគរកម្ពុជា ទ្រង់ព្រះរាជទានព្រះពុទ្ធបដិមាករ និងរូបព្រះនារាយណ៍ ១ រូប នាងឧម្មាភោគវត្តី ១ ដល់ព្រះរាជបុត្រគង់នៅកោះបាសាក់ ។ តាមផ្ទៃរឿងនេះថា ទ្រង់ឲ្យដាក់ក្នុងសំពៅបើកចេញទៅ ស្រាប់តែទើលើកោះធ្លាយលិចទៅ ។ ពេលនោះព្រះរាជបុត្រាបុត្រី ទ្រង់ឲ្យលើកព្រះរូបនោះឡើងដាក់លើគោក ហើយឲ្យសាងជាទេវស្ថាន ១ តម្កល់ព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរគឺ ព្រះនារាយណ៍ ១ នាងឧម្មាភោគវត្តី ១ សន្មតឈ្មោះថា អ្នកតាដូនរាយ (សព្វថ្ងៃនេះហៅថា អ្នកតាសំពៅធ្លាយទៅវិញ) ។ ហើយកសាងវត្តព្រះវិហារមួយតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាករនោះ ឲ្យឈ្មោះថា វត្តព្រះនារាយណ៍ ចេតិយ៍ ។
លក្ខណៈព្រះពុទ្ធបដិមាករៈ ព្រះពុទ្ធបដិមាករនោះ គេសាងភ្ជាប់នឹងថ្ម ១ ផ្ទាំង មានសណ្ឋាន ៤ ជ្រុង ដូចព្រះចេតិយ៍ មានចម្លាក់ក្បាច់ដូចជាក្បាច់អង្គរវត្ត ១ ជ្រុងខាងក្រោមទទឹង ០.៣៥ ម ស្មើគ្នាទាំង ៤ ជ្រុង កម្ពស់ពីត្រឹមទ្រនាប់ខ្សាច់ផុតកំពូលព្រះចេតិយ៍ ១.៧៥ ម ។ ក្នុងជ្រុងនីមួយៗ មានព្រះពុទ្ធរូប ៥ ព្រះអង្គ គ្រប់ជ្រុងទាំង ៤ ប៉ុន្តែមានជាថ្នាក់ៗ ជាប់គ្នាឡើងទៅជា ៥ ថ្នាក់ ខាងក្រោមបង្អស់គឺថ្នាក់ទី ១ មានព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់ឈររាព្រះហស្ថខាងស្ដាំ (ជាអភយមុទ) កម្ពស់ពីព្រះបាទមូលី ០.៣៥ ម ទទឹងព្រះអង្គ ០.០៩ ម ទាំង ៤ អង្គដូចគ្នា ។ ដល់មកថ្នាក់ទី ២ ទ្រង់គង់លើបល្ល័ង្ក ព្រះហស្ថឆ្វេងដាក់លើព្រះភ្នែន ព្រះហស្ថស្ដាំសំយុងចុះក្រោម (ជាមារវិជ័យ) ឯថ្នាក់ទី ៣.៤.៥ មានបែបភាពដូចគ្នានឹងថ្នាក់មុនៗដែរ ប៉ុន្តែរូបតូចៗ ជាងគ្នាជាលំដាប់ឡើងទៅ (បែបមហាយាន) ។
វត្តព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ៈ វត្តព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ ឥឡូវនេះគេហៅថា វត្តបួនព្រះភ័ក្ត្រ ទាំងព្រះពុទ្ធបដិមាករក៏ហៅថា ព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្រដូចគ្នា ។ ចំណែកឯនាមភូមិស្រុកនោះ កាលពីដើមហៅថា ភូមិជូនរាយ ឬដូនរាយ តែគ្រាឥឡូវនេះ គេហៅថាភូមិបារាយណ៍ ឬស្រុកបារាយណ៍ទៅវិញ ។
សេចក្ដីវិបត្តិប្រែប្រួលបែបនេះ មកពីទឹកសមុទ្រឡើងលិចស្រុកនោះជាច្រើនឆ្នាំ ដូចមានសេចក្ដីតំណាលជាពាក្យព្រេងពោលតៗ មកថាស្រុកបាសាក់នោះកាលពីបុរាណមានដីដុះជាកោះក្នុងសមុទ្រច្រើនកន្លែង មានមនុស្សជាច្រើនទៅនៅលើកោះនោះៗ កាលបើមានវិបត្តិដោយទឹកជោរជន់លិចឡើងខ្លាំង មនុស្សទាំងនោះទទួលគ្រោះស្លាប់ជាច្រើនដងច្រើនគ្រា ។ លុះដល់ផែនដីដុះជាប់គ្នាពីកោះមួយទៅកោះមួយ មនុស្សដែលនៅទីនោះទើបផុតគ្រោះថ្នាក់ទឹកលិចស្លាប់ដោយងាយទៅ ។ ឯមនុស្សដែលទៅតាមផ្លូវខ្សាច់នោះ គេហៅថាភូមិផ្នោរ ឬស្រុកផ្នោរ១ កាលពុទ្ធសករាជទៅបាន ២០០ ឆ្នាំ កន្លែងទីវត្តសម័យនោះសុទ្ធតែព្រៃស្នាប់រនាម មានសេចក្ដីតំណាលថា មានតាចាស់យាយចាស់ពីរនាក់ប្ដីប្រពន្ធនាំគ្នាទៅកាប់រានព្រៃយកទីធ្វើចម្ការ ជីកគាស់ដីទៅស្រាប់តែឃើញព្រះពុទ្ធបដិមាករ ហើយគាត់ក៏បបួលអ្នកស្រុកជិតឆ្ងាយកសាងវត្តព្រះវិហារនៅទីនោះ ដើម្បីតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាករ ហើយសន្មតឈ្មោះតាមបែបភាពព្រះចេតិយ៍ ៤ ជ្រុង មានព្រះពុទ្ធរូបបែរព្រះភ័ក្ត្រទៅគ្រប់ទិសទាំង ៤ ថាព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្ររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ទាំងភូមិ ឬស្រុកដូនរាយនោះ ក៏ប្រែថាបារាយណ៍ទៅវិញ តែបើតាមសង្កេតទៅប្រហែលជាមកពីពាក្យថាដូនទៅជាបារាយទៅជារាយទេដឹង ។ ឯស្ថានវត្តព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ពីបុរាណនោះ នៅទិសខាងកើតព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្រសព្វថ្ងៃនេះ ចម្ងាយជាងពីររយម៉ែត្រពីគ្នាមានដីខ្ពស់ជាតួខឿនព្រះវិហារនៅឡើយ ។ អ្នកស្រុកទាំងអស់ គេតែងហៅកន្លែងដីទួលខ្ពស់នោះ ជាទីព្រះនារាយណ៍ចេតិយ៍ពីបុរាណ ។
ពិធីបន់ស្រន់ៈ ព្រះបួនព្រះភ័ក្ត្រនោះពីដើមបណ្ដាជនទាំងឡាយជឿថា ជាវត្តពូកែស័ក្តិសិទ្ធណាស់ គេតែងទៅបន់សូមកូន សូមឲ្យធ្វើស្រែចម្ការបានផលច្រើន និងការលក់ដូរជួញប្រែសព្វយ៉ាង កាលបើបានសម្រេចដូចសេចក្ដីសូមរបស់គេហើយ ដល់កំណត់ពេលវេលានឹងថ្វាយគ្រឿងបូជានោះ គឺក្នុងថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី ឬថ្ងៃឡើងសករាជ គេដង្ហែផ្កាទៅថ្វាយ ខ្លះថ្វាយហង្សាក់ បាយសី ស្លាធម៌ដូង ទៀន ៥ ធូប ៥ ទឹកអប់ និងកោសក់ជាដើមថ្វាយខ្លះតែឥតមានចូលរូបទេ ។ ដល់មក ព.ស ២៤៨១ វត្តនោះកើតមានសាលាបាលីរងរៀនសូត្រព្រះបរិយត្តិធម៌ឡើង ស្រាប់តែគ្រឿងបូជាបន់ស្រន់ទាំងអស់នោះ សាបសូន្យថយចុះជាលំដាប់ទៅឯងៗឥតមានអ្នកណាហាមឃាត់ឡើយ ។ សព្វថ្ងៃនេះឃើញនៅមានហង្សាក់ពាក់ពីលើព្រះចេតិយ៍ជានិច្ច ឯការហែផ្កាក៏នៅមានខ្លះ តែស្ដួចស្ដើងណាស់ហើយ ចំណែកគ្រឿងបូជាឯទៀតបាត់អស់រលីង ។
* * *
